W 2018 roku, z inicjatywy prezydenta RP Andrzeja Dudy, 24 marca ustanowiony został Narodowym Dniem Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką. Wybrana na dzień obchodów data – 24 marca, jest symboliczna. Tego dnia 1944 roku niemiecka żandarmeria dokonała mordu na Rodzinie Ulmów. Zamordowano Józefa Ulmę, jego ciężarną żonę Wiktorię i sześcioro ich małoletnich dzieci, a także ośmioro ukrywanych przez nich Żydów. W tym roku mija 80. rocznica tej tragedii. Z tej okazji Muzeum poświęcone pamięci Rodziny Ulmów zorganizowało po raz pierwszy Dni Dziedzictwa Błogosławionej Rodziny Ulmów. Cykl kilkunastu wydarzeń odbywa się pod hasłem „Dziedzictwo Markowej – fenomen polskiej kultury solidarności” i obejmuje kilkanaście wydarzeń organizowanych w Markowej, Łańcucie, Krakowie oraz w Warszawie. Rocznicowe obchody zainaugurowały warsztaty dla funkcjonariuszy podkarpackiej policji, odbywające się w ramach współpracy Komendy Wojewódzkiej Policji w Rzeszowie z Muzeum Polaków Ratujących Żydów. Cykliczne, bo organizowane raz w roku, spotkania mają na celu zwrócenie uwagi na znaczenie praw człowieka w realizacji ustawowych zadań policji i na formację zawodową policjantów.
Stałym elementem programu warsztatów jest sesja poświęcona prawom człowieka. W tym roku jest ona ściśle powiązana z programem Muzeum Polaków Ratujących Żydów, który skupia się na etyce i etycznym wymiarze czynu bł. Rodziny Ulmów. Wykład dla uczestników warsztatów wygłosił dr Leopold Zgoda – filozof i etyk, Honorowy Prezes Instytutu Przestrzeni Obywatelskiej Pro Publico Bono, główny wykładowca Muzeum i współzałożyciel związanego z Muzeum Polskiego Towarzystwa Naukowego – Akademia Sprawiedliwych.
Dr Leopold Zgoda zaprezentował wartość ofiary bł. Rodziny Ulmów w kontekście wyboru dokonanego w duchu miłości bliźniego. Poświęcenie życia na rzecz prześladowanych Żydów znamionowało wewnętrzną godność małżonków Ulmów. Poświęcenie dzieci stało się szczególnym aktem w rozumieniu etycznym, dwojga zwykłych ludzi, którzy heroicznie, ale bezbronnie stanęli w obronie godności i życia swoich przyjaciół i próbowali ich uchronić. Nie powiodło się, ale zachowali godność.
Wykład ten stanowi klucz do zrozumienia programu Muzeum, który coraz mocniej wnika w problematykę praw człowieka. Podkreślamy, że to właśnie na etyce opierają się prawa człowieka – z norm i wartości etycznych one wyrosły i poprzez związek z etyką osiągają one swój uniwersalny i ponadczasowy charakter.
W tym roku po raz pierwszy w trakcie warsztatów odbyła się projekcja filmu Mariusza Pilisa „Historia jednej zbrodni”, który prezentuje nie tylko heroiczny czyn bł. Rodziny Ulmów i ich męczeńską śmierć, ale przede wszystkim wydobywa wątek dotyczący głównego organizatora tej zbrodni, Eilerta Diekena. Reżyser szczególną uwagę poświęcił jego powojennym losom, kiedy to Dieken, uniknąwszy kary, powrócił do rodzinnego miasteczka Esens w Dolnej Saksonii, gdzie kontynuował służbę w niemieckiej policji.
Uważamy, że film „Historia jednej zbrodni” może być cennym narzędziem edukacyjnym, także dla policjantów. Skłania do refleksji nad wartościami, odpowiedzialnością i etosem służby. Dodatkowo, projekcja filmu stała się punktem wyjścia do dyskusji z dr. Leopoldem Zgodą i dr. Marcinem Chorązkim – głównym historykiem Muzeum o etyce w służbie policji, niezależnie od okoliczności i uwarunkowań zewnętrznych.
Podczas warsztatów odwoływaliśmy się szczególnie do historii związanej z rolą formacji policyjnej w III Rzeszy. Na terytoriach podbitych i okupowanych przez Niemcy formacja ta nie tyle odpowiadała za bezpieczeństwo mieszkańców, co za egzekwowanie prawa nieludzkiego oraz sprzecznego z wszelkimi normami moralnymi i prawami człowieka, które sankcjonowało z jednej strony unicestwienie Żydów, a z drugiej strony prześladowanie wyrokiem śmierci tych, którzy nieśli pomoc skazanym na zagładę Żydom. W historii Markowej dodatkowego znaczenia nabiera fakt, że Eilert Dieken i grupa żandarmów, którzy dokonali egzekucji bł. Rodziny Ulmów, zamordowali również dzieci. Mord na dzieciach wykraczał nawet poza akt wykonania nieludzkiego i nieetycznego prawa III Rzeszy i był wyrazem całkowitej demoralizacji oraz poczucia bezkarności sprawców.
Choć pierwsze wydarzenie w ramach I Dni Dziedzictwa Błogosławionej Rodziny Ulmów było adresowane do konkretnej grupy zawodowej, przed nami jeszcze wiele okazji do wspólnego zgłębiania historii bł. Ulmów oraz do poznawania dziedzictwa kulturowego ich rodzinnej wsi Markowa.
W realizację I Dni Dziedzictwa Błogosławionej Rodziny Ulmów zaangażowane są liczne instytucje kultury i organizacje społeczne współdziałające od kilku lat z Muzeum Polaków Ratujących Żydów przy realizacji jego programu.