(Łk 10,33–34)
Fragment podkreślony przez Józefa lub Wiktorię Ulmę
Fragment podkreślony przez Józefa lub Wiktorię Ulmę
„Pewien zaś Samarytanin, będąc w podróży, przechodził również obok niego. Gdy go zobaczył, wzruszył się głęboko: podszedł do niego i opatrzył mu rany, zalewając je oliwą i winem; potem wsadził go na swoje bydlę, zawiózł do gospody i pielęgnował go”
na zdjęciu: WIKTORIA ULMA, JÓZEF ULMA
Basia Rosenberg z Przeworska, wpis do dzienniczka pod datą 2 IX 1939 r.
„Wojna. Mówiono ciągle o tym, a jednak nikt nie wierzył, że wybuchnie. (…) Nerwy mam naprężone. Nie wiem, jak ja to przetrzymam. Ludzie uszczelniają okna, każdy chce się bronić, a nie wie jak. O Boże! Zlituj się nad nami. Co będzie dalej…”.
na zdjęciu: Ruch uliczny na drewnianym moście na Sanie. Przemyśl, 1939 – 1945.
Zbiory Narodowego Archiwum Cyfrowego
Zbiory Narodowego Archiwum Cyfrowego
Edward Szpytma z Markowej
„W dni pogodne, bez deszczu (…) widać było smugi dymu, to Żydzi-wygnańcy palili ogniska, grzali się, piekli ziemniaki. Taki widok przed wojną kojarzył się z miłym spędzaniem wolnego czasu, ale teraz te wieczory to nie była zabawa, ale konieczność życiowa, to była codzienna walka o przetrwanie”.
na zdjęciu: Markowa, zdjęcie wykonane przez Józefa Ulmę.
Zbiory Władysława Ulmy
Zbiory Władysława Ulmy
Abraham Segal – ocalony
„On siedział ze mną, uczył mnie pacierza, dał mi książkę modlitewną, żebym się nauczył »Ojcze nasz… któryś jest w Niebie… (…) i odpuść nam nasze winy, jako i my odpuszczamy naszym winowajcom…«”.
na zdjęciu: Bar micwa Abrahama Segala, Praga, grudzień 1945 r.
Zbiory Abrahama Segala.
Zbiory Abrahama Segala.
KALENDARZ
14 STYCZNIA 1887
Urodził się Hugo Steinhaus
Polski matematyk żydowskiego pochodzenia, współtwórca lwowskiej szkoły matematycznej, uratowany podczas niemieckiej okupacji przez granatowego policjanta Józefa Laskę i Mariana Szafrańca.
15 STYCZNIA 1942
Utworzenie getta w Łańcucie
Miasteczko Łańcut samo w sobie było traktowane jako getto dla lokalnej społeczności żydowskiej. W jego obrębie zamknięci zostali Żydzi łańcuccy, a także Żydzi z okolicy. Do łańcuckiego getta trafiali również Żydzi z Markowej.
19 STYCZNIA 1976
Antonina i Aleksander Wyrzykowscy uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
W czasie okupacji niemieckiej Wyrzykowscy ukrywali u siebie w Janczewku (powiat łomżyński) Żydów, m. in. ocalałych z pogromu w Jedwabnem.
17 STYCZNIA 1990
Rodzina Połujków uznana za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
Dymitr, Irena oraz ich dzieci Mikołaj i Anna Połujkowie z Węglówki k. Krosna uratowali w czasie Holokaustu Miriam i Felę Herbstein.
17 STYCZNIA 1990
Antonina Bąk uznana za Sprawiedliwą wśród Narodów Świata
W czasie niemieckiej okupacji, w Jurowcach k. Sanoka, Antonina Bąk ratowała przed zagładą braci Hermana, Izraela i Jehudę Iwlerów.
18 STYCZNIA 1943
Pierwsza zbrojna akcja ŻOB w getcie warszawskim
Żołnierze Żydowskiej Organizacji Bojowej po raz pierwszy stawili opór Niemcom, którzy weszli do getta, by przeprowadzić drugą deportację.
20 STYCZNIA 1942
Konferencja w Wannsee (Berlin)
Spotkanie najwyższych rangą niemieckich nazistowskich urzędników, pod przewodnictwem Reinharda Heydricha. To tam omówiono szczegóły realizowanego przez nazistowskie Niemcy planu całkowitej zagłady ludności żydowskiej (niem. „Endlösung der Judenfrage”).
21 STYCZNIA 1988
Stanisław Car uznany za Sprawiedliwego wśród Narodów Świata
W czasie Holokaustu Stanisław Car z Łukawicy k. Leska uratował od zagłady Annę Manster.
21 STYCZNIA 1918
Urodził się Andrzej Klimowicz
Polski działacz społeczny i polityk. Podczas II wojny światowej współpracował z „Żegotą” i walczył w Powstaniu Warszawskim. Po wojnie poseł do Krajowej Rady Narodowej.
22 STYCZNIA 1992
Kazimiera i Feliks Herrowie uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
W czasie niemieckiej okupacji małżeństwo Herrów z Hyżnego k. Rzeszowa uratowało od zagłady Herszko Stelzera.
23 STYCZNIA 2003
Rudolf Weigl uznany za Sprawiedliwego wśród Narodów Świata
Polski biolog, kandydat do Nagrody Nobla, wynalazca pierwszej skutecznej szczepionki przeciwko tyfusowi plamistemu – chorobie zbierającej obfite żniwo w gettach i obozach.
23 STYCZNIA 1975
Maria Wiśniewska oraz Karola i Kazimierz Kuśnierz uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
W czasie Holokaustu uratowali w Rzeszowie Różę, Menaszę i Samuela Natansohnów.
24 STYCZNIA 1913
Urodziła się Gołda Grünfeld
Zamordowana 24 marca 1944 wraz z rodziną Ulmów, u której się ukrywała.
27 STYCZNIA
Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu
Ustanowiony przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 2005 r., w 60. rocznicę wyzwolenia więźniów niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau.
28 STYCZNIA 1903
Urodził się Aleksander Kamiński
Pedagog, publicysta, pisarz, autor „Kamieni na Szaniec” i wielu innych publikacji poświęconych harcerstwu i ruchom młodzieżowym. Członek Związku Harcerstwa Polskiego, uczestnik Powstania Warszawskiego, współpracownik „Żegoty”. W czasie Holokaustu wspierał mieszkańców getta warszawskiego i pomagał m.in. Jerzemu Grasbergowi z żoną oraz Lubie Gewisser.
29 STYCZNIA 1992
Andrzej Porębski uznany za Sprawiedliwego wśród Narodów Świata
W Przeczycy k. Jasła w czasie niemieckiej okupacji uratował od zagłady Abrahama Parisera. Pomagała mu w tym rodzina Świerczków, również uznana po latach za Sprawiedliwych.
29 STYCZNIA 2006
Wojciech i Bronisława Dziedzic oraz ich córka Zofia Trojan uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
Rodzina Dziedziców mieszkająca w Brzostku k. Pilzna w czasie Holokaustu ratowała Abrahama Lejba Szusa oraz Salę Schoenwetter i jej dzieci.
29 STYCZNIA 1980
Leokadia i Aleksander Mikołajek uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
W Dębicy, w czasie niemieckiej okupacji, ukrywali rodzinę Reichów. Pomagali im w tym synowie Andrzej i Leszek. Po zajęciu części domostwa przez Gestapo, Mikołajkowie znaleźli żydowskiej rodzinie nowy azyl u znajomego – Józefa Kurzyny. Tam doczekali oni końca okupacji.
2 LUTEGO 1917
Urodziła się siostra Andrzeja (Maria Stefania) Górska
Polska siostra zakonna ze Zgromadzenia Sióstr Urszulanek Serca Jezusa Konającego, współpracownica „Żegoty”, podczas II wojny światowej ratowała żydowskie dzieci. Uznana za Sprawiedliwą wśród Narodów Świata.
5 LUTEGO 1968
Zmarła Wanda Krahelska I voto Dobrodzicka II voto Filipowiczowa
Działaczka Organizacji Bojowej PPS, współtwórczyni Tymczasowego Komitetu Pomocy Żydom, przekształconego następnie w Radę Pomocy Żydom „Żegota”. Odznaczona medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”.
8 LUTEGO 1940
Powstanie getta w Łodzi (Litzmannstadt Ghetto)
Drugie co do wielkości, po Warszawie, getto w Europie. Powstało najwcześniej na ziemiach polskich, a zostało zlikwidowane najpóźniej, bo dopiero w sierpniu 1944.
8 lutego 1940 powstało getto w Łodzi
8 lutego 1940 powstało Getto w Łodzi
Drugie co do wielkości, po Warszawie, getto w Europie. Powstało jako pierwsze na ziemiach polskich, a zostało zlikwidowane najpóźniej, bo dopiero w sierpniu 1944.
11 LUTEGO 1992
Rodzina Szylarów uznana za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
W czasie Holokaustu Dorota i Antoni wraz z dziećmi ukrywali w swoim domostwie w Markowej rodzinę Weltzów. Dorota i Antoni wraz z córkami Heleną i Zofią uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.
14 LUTEGO 1916
Urodził się Wawrzyniec Żuławski
Polski muzykolog i kompozytor, pisarz, taternik i alpinista, ratownik górski, żołnierz Armii Krajowej, powstaniec warszawski i Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. W czasie niemieckiej okupacji, wraz z matką Kazimierą Żuławską, niósł pomoc liczącej od 8 do 15 osób grupie Żydów.
15 LUTEGO 1910
Urodziła się Irena Sendlerowa
Polska działaczka społeczna, członkini Polskiej Partii Socjalistycznej. W czasie Holokaustu kierowniczka referatu dziecięcego Rady Pomocy Żydom „Żegota”. Z warszawskiego getta wraz ze współpracownikami udało się jej wyprowadzić wiele żydowskich dzieci, które następnie ukrywano w sierocińcach i u polskich rodzin.
16 LUTEGO 1997
Aniela i Jan Raksa uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
Uratowali od zagłady uciekinierów z obozu w Zasławiu: Arona Heftera i Lejba Sztrengera.
16 LUTEGO 1893
Urodził się Julian Grobelny
Działacz socjalistyczny, członek PPS, uczestnik II i III powstania śląskiego, pierwszy przewodniczący Rady Pomocy Żydom „Żegota”.
16 LUTEGO 1979
Zmarł Marek Ferdynand Arczyński
Polski działacz społeczny i polityczny, dziennikarz, uczestnik III powstania śląskiego, skarbnik Rady Pomocy Żydom „Żegota”.
18 LUTEGO 1982
Tadeusz Seweryn uznany za Sprawiedliwego wśród Narodów Świata
Etnograf, malarz, grafik, muzeolog i badacz sztuki ludowej. W lutym 1943 r. utworzył w Krakowie oddział „Żegoty”.
19 LUTEGO 2016
Zmarł Samuel Willenberg
Artysta, więzień Treblinki, uczestnik buntu 2.08.1943 r. Po ucieczce udało mu się umknąć niemieckiej obławie dzięki pomocy Polaków. Trafił do Warszawy, gdzie walczył w Powstaniu Warszawskim.
19 LUTEGO 1922
Urodził się Władysław Bartoszewski
Historyk, publicysta, dziennikarz, działacz społeczny, polityk, dyplomata, komentator najważniejszych zagadnień historii najnowszej. Więzień obozu Auschwitz, żołnierz AK, uczestnik Powstania Warszawskiego. Współpracownik „Żegoty”
19 LUTEGO 1985
Zmarł Juliusz Kühl
Polski urzędnik konsularny, ekonomista i działacz diaspory żydowskiej. Członek tzw.”Grupy Ładosia”, która w Bernie, pod kierownictwem polskiego ambasadora Aleksandra Ładosia, masowo ratowała Żydów za pomocą fałszywych paszportów krajów latynoamerykańskich.
20 LUTEGO 1894
Urodził się Jarosław Iwaszkiewicz
Prozaik, poeta, eseista, tłumacz, długoletni prezes Związku Literatów Polskich. Podczas niemieckiej okupacji, wraz z rodziną pomagał żydowskim rodzinom Muszkatów, Kramszytków i Karwasserów. Jarosław, i jego żona Anna, zostali w 1988 r. – pośmiertnie – uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.
22 LUTEGO 1989
Maria i Jan Setlikowie uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
W czasie niemieckiej okupacji Maria i Jan Setlikowie ze Święcan k. Jasła uratowali Dworę i Chaima Sturmów oraz ich 2 córki: Manię Knobler i Salę Sturm-Ajkę (Stein), a także jej syna Szabtaja.
23 LUTEGO 1929
Urodziła się Anna Stupnicka-Bando
Córka Janiny Stupnickiej z d. Wójcik, lekarz medycyny. W czasie Holokaustu wraz z matką ratowała członków rodzin Borensteinów, Grynbergów i Alterów, za co uznane zostały za Sprawiedliwe wśród Narodów Świata. Obecna Prezes Polskiego Towarzystwa Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata.
23 LUTEGO 1984
Magdalena i Jan Konkolowie uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
W czasie niemieckiej okupacji ukrywali w Lesku Jaffę i Natana Wolochów (Wallachów).
24 LUTEGO 1943
Egzekucja w Jaworze Dolnym
Żandarmi niemieccy za udzielanie pomocy Żydom zamordowali Wiktorię i Jana Psiodów oraz ich wnuczkę – Marię Kałużę. Zginął również podejrzewany o pomoc Żydom Józef Ryba, a także ukrywający się Mendel Ekstein.
28 LUTEGO 1943
Tego dnia prawdopodobnie urodził się, w getcie w Święcianach, Romuald Jakub Weksler-Waszkinel.
Uratowali go Polacy – Emilia i Piotr Waszkinelowie, odznaczeni w 1995 r. pośmiertnie tytułem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Romuald bardzo długo nie wiedział o swoich żydowskich korzeniach. Przez kilkadziesiąt lat był polskim katolickim kapłanem. W 2019 r. odszedł ze stanu kapłańskiego i dokonał konwersji na judaizm.
2 MARCA 1900
Urodził się Józef Ulma
Rolnik z Markowej. Wraz z żoną i sześciorgiem dzieci oraz ukrywanymi Żydami z rodzin Goldmanów, Didnerów i Grűnfeldów rozstrzelany przez niemieckich żandarmów 24 marca 1944 r.
3 MARCA 1941
Powstanie getta w Krakowie
Szef Dystryktu Krakowskiego Otto Wächter zadecydował o utworzeniu w Krakowie „żydowskiej dzielnicy mieszkaniowej”, obejmującej rejon ulic: Węgierskiej, Krakusa, Benedykta, Targowej, Plac Zgody, Czarneckiego, Lwowskiej, Dąbrówki, Janowej Woli, Limanowskiego, Józefińskiej i Rękawka.
6 marca 2012 został ustanowiony Europejski Dzień Pamięci o Sprawiedliwych
Został ustanowiony Europejski Dzień Pamięci o Sprawiedliwych
Ustanowiony przez Parlament Europejski, a mający na celu uhonorowanie pamięci osób, które sprzeciwiały się reżimom totalitarnym i masowym zbrodniom w XX i XXI w. Jest obchodzony 6 marca, gdyż tego dnia w 2007 r. zmarł Mosze Bejski, współtwórca definicji „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”.
6 MARCA
Europejski Dzień Pamięci o Sprawiedliwych
Ustanowiony przez Parlament Europejski w 2012 r., a mający na celu uhonorowanie pamięci osób, które sprzeciwiały się reżimom totalitarnym i masowym zbrodniom w XX i XXI w. Ustanowiono go na 6 marca, gdyż tego dnia w 2007 r. zmarł Mosze Bejski, współtwórca definicji „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”.
9 MARCA 1942
Rozpoczęcie likwidacji getta w Mielcu
Mielec był pierwszym miastem w Generalnym Gubernatorstwie, które Niemcy ogłosili jako „judenrein” („wolne od Żydów”).
11 MARCA 1886
Urodziła się Zuzanna Łozińska
Aktorka, reżyserka, dyrektor teatru, Sprawiedliwa wśród Narodów Świata. Podczas niemieckiej okupacji, wraz z partnerem Stanisławem Faliszewskim, udzielała we Lwowie pomocy Helenie Tennenbaum, córce znajomych.
12 MARCA 1943
Powstanie krakowskiego oddziału „Żegoty”
Jego założycielem był Tadeusz Seweryn. Kierowanie oddziałem powierzono Stanisławowi Wincentemu Dobrowolskiemu.
12 MARCA 1986
Zmarł Henryk Woliński
Prawnik, żołnierz Armii Krajowej w randze pułkownika, członek „Żegoty”, Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.
13 MARCA 1943
Rozpoczęcie likwidacji krakowskiego getta
8 000 mieszkańców getta wysłano do obozu w Płaszowie. Akcja trwała również kolejnego dnia – na ulicach miasta Niemcy zamordowali około 2 000 Żydów.
15 MARCA 1943
Egzekucja rodziny Baranków
W Siedliskach koło Miechowa w Małopolsce Niemcy zamordowali 5-osobową rodzinę Baranków i 4 ukrywanych przez nich Żydów.
17 MARCA 1942
Rozpoczęcie akcji „Reinhardt”
Rozpoczęła się likwidacja getta w Lublinie oraz we Lwowie i deportacja Żydów do obozu zagłady w Bełżcu. Nastapiła masowa i usystematyzowana eksterminacja Żydów z Generalnegp Gubernatorstwa, a także zwożonych z innych krajów Europy.
17 MARCA 2016
Otwarcie Muzeum Polaków Ratujących Żydów
17 marca 2016 r. uroczyście otwarto Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny w w Markowej – jedyną placówkę muzealną w całości poświęconą zagadnieniu polskiej pomocy ludności żydowskiej w czasie Holokaustu.
19 MARCA 1944
Zginął Jan Kołłątaj-Srzednicki
Polski generał brygady, lekarz medycyny, wolnomularz. Zginął w Budapeszcie zastrzelony przez grupę szturmową Gestapo w momencie palenia dokumentów m.in. dotyczących ratowanych Żydów. Uznany za Sprawiedliwego wśród Narodów Świata.
22 MARCA 2012
Stanisław i Regina Świda uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
Rodzina Świdów uratowała w Warszawie żydowskiego chłopca – Avrahama Horovitza, przedstawianego przez nich dla niepoznaki jako dziecko zaprzyjaźnionej rodziny muzułmańskich Tatarów.
24 MARCA 2018
Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką
Ustanowiony z inicjatywy prezydenta Andrzeja Dudy w 2017 r., w rocznicę śmierci rodziny Ulmów z Markowej. Po raz pierwszy obchodzony w 2018 r.
24 MARCA 1944
Mord w Markowej
W wyniku donosu niemieccy żandarmi rozstrzelali w Markowej rodzinę Ulmów: ciężarną Wiktorię i jej męża Józefa oraz ich 6 dzieci: Stanisławę, Barbarę, Władysława, Franciszka, Antoniego i Marię. Wraz z nimi zginęło 8 ukrywanych przez nich Żydów z rodzin Goldmanów, Grünfeldów i Didnerów.
24 MARCA 1941
Likwidacja getta w Lublinie
Lubelskie getto to jedno z gett najwcześniej zlikwidowanych przez Niemców w ramach „Aktion Reinhardt. W momencie likwidacji przebywało w nim ok. 37 000 osób.
25 marca 1944
Zmarł na Majdanku ks. Emilian Kowcz.
Kapłan grecko-katolicki, wieloletni proboszcz w Przemyślanach koło Lwowa. Pod niemiecką okupacją pomagał zarówno Ukraińcom, jak i Polakom i Żydom. Ks. Kowcz m. in. na dużą skale katechizował i chrzcił Żydów. Za to trafił do obozu na Majdanku. Tam nadal prowadził działalność duszpasterską. Zmarł w obozie, w wyniku ropnego zapalenia nogi, 25 marca 1944.
27 MARCA 1898
Urodziła się Aniela Cieszkowska
Współpracownica „Żegoty” i żołnierz Powstania Warszawskiego. Uznana za Sprawiedliwą wśród Narodów Świata.
28 MARCA 1896
Urodził się József Antall senior
Węgierski dyplomata i polityk. W czasie wojny, jako szef Biura do Spraw Uchodźców, przyczynił się do uratowania ok. 5 tys. polskich Żydów. Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.
30 MARCA 1882
Urodził się Abraham Silberschein
Polsko-żydowski adwokat, działacz Światowego Kongresu Żydów, syjonista, poseł na Sejm RP w kadencji 1922-1927, w czasie wojny współpracownik szefa polskiego poselstwa w Bernie, Aleksandra Ładosia. Poselstwo prowadziło szeroko zakrojoną akcję ratowania Żydów za pomocą fałszywych paszportów państw latynoamerykańskich.
2 KWIETNIA 2013
Maria i Stanisław Półzięciowie uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
Maria i Stanisław Półzięciowie z Zawadki k. Krosna uratowali od Zagłady członków rodzin Gerstenów i Wisenfeldów.
3 KWIETNIA 1940
Urodził się Franciszek Ulma
Jedno z 6 dzieci Wiktorii i Józefa Ulmów z Markowej. Wraz z rodzicami i rodzeństwem zamordowany przez niemieckich żandarmów 24 marca 1944 r.
8 KWIETNIA 1897
Urodził się Jan Żabiński
Dyrektor warszawskiego ZOO. W czasie Holokaustu, wraz z żoną Antoniną, uratował wielu Żydów, pomagając im wydostać się z getta i ukrywając ich w ogrodzie zoologicznym. Małżeństwo Żabińskich zostało uznane za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.
9 KWIETNIA 1968
Zmarła Zofia Kossak
Polska pisarka, działaczka społeczna i charytatywna, autorka broszury „Protest!”, opublikowanej w sierpniu 1942 r., w której wzywała do sprzeciwu wobec realizowanego przez nazistowskie Niemcy planu zagłady Żydów. Wraz z Wandą Krahelską inicjatorką powstania Rady Pomocy Żydom „Żegota”. Zmarła w Bielsku-Białej.
10 KWIETNIA 1994
Helena, Władysława, Wojciech i Zofia Twardziccy uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
W czasie Holokaustu mieszkająca w Bierówce k. Jasła rodzina Twardzickich uratowała od zagłady Gołdę Weic i jej kuzynkę Manię.
14 KWIETNIA 1917
Urodził się Tadeusz Kern-Jędrychowski
Oficer Armii Krajowej, powstaniec warszawski. Razem z żoną Hanną ukrywał w swoim mieszkaniu Marię Kisenhof.
17 kwietnia 1942
Powstanie obozu zagłady w Treblince
Jest to prawdopodobna data powstania, wiązana z ówczesną wizytą w okupowanej Warszawie Heinricha Himmlera – Reichsfűhrera SS. W Treblince zginęło ok. 800 tys. osób, głównie Żydów.
16 KWIETNIA 1963
Rodzina Czeżowskich uznana za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
Tadeusz, Antonina i Teresa Czeżowscy uratowali w Wilnie osoby pochodzenia żydowskiego: Tamarę Wolfson, Chaima Epsztajna, Rachelę Gurwicz-Kapłan, Abrahama Fessela i nieznanego imienia Mayena oraz członków rodzin Wołków, Fesselów.
18 KWIETNIA 1989
Władysława, Karol i Stefania Szelka uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
Władysław, Karol i Stefania Szelkowie z Niebieszczan k. Sanoka uratowali od śmierci Leona Pennera.
19 KWIETNIA 1943
Wybuch powstania w getcie warszawskim
Pierwsze powstanie w okupowanej przez Niemcy Europie, największa akcja zbrojna na okupowanych ziemiach polskich od czasu kampanii wrześniowej i zarazem najbardziej znaczący zorganizowany sprzeciw ludności żydowskiej skazanej na zagładę.
20 KWIETNIA 1971
Miron Lisikiewicz uznany za Sprawiedliwego wśród Narodów Świata
W czasie Holokaustu Miron Lisikiewicz z Leska uratował od zagłady Rebę Dworzecką i Sarę Frydman.
20 KWIETNIA 1910
Urodził się Jan Dobraczyński
Pisarz, publicysta, uczestnik kampanii wrześniowej i Powstania Warszawskiego. Członek Rady Pomocy Żydom „Żegota”, odpowiedzialny za pomoc dzieciom żydowskim. W 1993 r. uznany za Sprawiedliwego wśród Narodów Świata.
24 KWIETNIA 1914
Urodził się Jan Karski
Właściwie Jan Romuald Kozielewski. Kurier polskiego państwa podziemnego i rządu na uchodźstwie, wysłany z misją poinformowania Zachodu o dokonywanej prze Niemcy zagładzie narodu żydowskiego w okupowanej Polsce. Uznany za Sprawiedliwego wśród Narodów Świata.
25 KWIETNIA 1996
Michał Róg uznany za Sprawiedliwego wśród Narodów Świata
W czasie niemiekiej okupacji uratował przed zagładą Jadwigę Zucker i Szymona Einhorna.
25 KWIETNIA 1891
Urodził się Jan Cwynar
Mieszkający w Markowej Jan Cwynar wraz z żoną Heleną przygarnęli kilkunastoletniego Żyda Abrahama Segala z Łańcuta.
26 KWIETNIA 2019
Zmarł Abraham Segal
Ocalony dzięki rodzinie Skrobaczów z Krzemienicy i Cwynarów z Markowej. Po wojnie wyemigrowal do Izraela i osiadł na stałe w kibucu w Hajfie. Zaangażowany w upamiętnianie mieszkańców Markowej ratujących Żydów. Przyjaciel Muzeum Polaków Ratujących Żydów.
27 KWIETNIA 1940
Powstanie niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady Auschwitz-Birkenau
27 kwietnia 1940 r. Heinrich Himmler wydał rozkaz założenia obozu zagłady w Auschwitz-Birkenau (Oświęcim-Brzezinka). Szacuje się, że podczas całego okresu funkcjonowania zginęło tam około 1,1 miliona Żydów z całej Europy. W zespole niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych zginęło również prawie 150 tys. Polaków, około 23 tys. Romów, 12 tys. jeńców radzieckich i innych narodowości. Łączna liczba ofiar obozu to około 1,3 milionów osób.
28 KWIETNIA 1968
Stanisław Jan Spasiński uznany za Sprawiedliwego wśród Narodów Świata
Działacz chadecki, radny miasta Warszawy. Uczestnik walk wojny obronnej 1939 r., internowany na Węgrzech, gdzie pełnił rolę komendanta (starszego) obozu dla cywilów. W porozumieniu z polskim poselstwem w Budapeszcie prowadził akcję przerzutu ludzi przez granicę węgiersko-jugosłowiańską. Uratował w ten sposób grupę polskich Żydów; w 1944 r. pomagał m.in. członkom rodziny Wohl.
28 KWIETNIA 1968
Maria i Stanisław Wołoszyn uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
W czasie niemieckiej okupacji uratowali w Nisku Jentę i Icchaka Nachmanów (Jadwigę i Ignacego Gorzyczańskich).
29 KWIETNIA 1976
Stanisława Polańska i Józefa Polańska-Okoń uznane za Sprawiedliwe wśród Narodów Świata
W Rudniku nad Sanem uratowały w czasie Holokaustu Malwinę Kańską i jej męża.
3 MAJA 1982
Wanda i Józef Płachta uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
W czasie niemieckiej okupacji uratowali w Rzeszowie Hermana i Rachelę Kassów.
3 MAJA 2009
Maria i Andrzej Tkacz uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
We wsi Łukowe k. Leska uratowali od zagłady Meilecha Segala.
4 MAJA 1916
Urodziła się Jadwiga Boczar
Prawniczka, która mieszkając podczas wojny w Rzeszowie przy ul. Krakowskiej 4 udzielała pomocy Żydom. Gdy jeden z nich został aresztowany przez Gestapo i wydał miejsce ukrywania się u Boczar, ta zbiegła do Warszawy. Zamieszkawszy tuż obok getta nadal udzielała pomocy Żydom, tym razem rodzeństwu Rozenholców. Walczyła w Powstaniu Warszawskim.
4 MAJA 2008
Zofia Pomorska uznana za Sprawiedliwą wśród Narodów Świata
W czasie Holokaustu ratowała w Lubaczowie Miriam i Meira Szenker oraz Lucię Grinszpan.
4 MAJA 1918
Urodził się Przemysław Ogrodziński
Polityk, dyplomata, podczas II wojny światowej członek oddziału „Żegoty” we Lwowie, w którym był skarbnikiem.
5 MAJA 1943
Apel generała Władysława Sikorskiego o pomoc dla Żydów
W przemówieniu radiowym, wygłoszonym w Londynie, skierowanym do Polaków w okupowanej przez Niemcy Polsce, gen. Władysław Sikorski, premier rządu polskiego na uchodźstwie, zaapelował o udzielanie pomocy Żydom.
8 MAJA 1886
Urodziła się Stanisława Bussoldowa
Podczas niemieckiej okupacji pracowała jako felczerka i położna w warszawskim ośrodku zdrowia przy ul. Grochowskiej. Tam też organizowała pomoc finansową dla uwięzionych w getcie Żydów. W 1942 r. Bussoldowa powierzono wydostaną z getta żydowską dziewczynkę. Stanisława Bussoldowa stałą się jej przybraną matką. Uratowana dziewczynka to Elżbieta Bussoldowa, po mężu Ficowska – urzędnik, działaczka społeczna, pedagog, autorka publikacji skierowanych do dzieci i młodzieży.
10 MAJA 1926
Urodziła się Alfreda Markowska
Polska Romini, zwana „romską Sendlerową”. Uratowała blisko 50 dzieci romskich i żydowskich.
10 MAJA 1994
Maria Denasiewicz i Krystyna Denasiewicz-Proszowska uznane za Sprawiedliwe wśród Narodów Świata
W czasie niemieckiej okupacji Maria i Krystyna Denasiewicz ukrywały w Przemyślu Felicję Schwam, której rodzice nie przeżyli Holokaustu. Felicja została ochrzczona i przyznano jej aryjskie dokumenty.
12 MAJA 1943
Samobójstwo Szmula Zygielbojma
Szmul Zygielbojm, przywódca żydowskiej socjalistycznej partii Bund i jej przedstawiciel w Radzie Narodowej RP (namiastce polskiego parlamentu na uchodźstwie) dopuścił się samobójstwa w proteście przeciw bezczynności wolnego świata wobec Zagłady dokonującej się na okupowanych ziemiach polskich.
12 MAJA 2008
Zmarła Irena Sendlerowa
Działaczka społeczna, socjalistka, członkini „Żegoty”, pracownica Referatu Dziecięcego. Wraz ze współpracownikami ratowała blisko 2 500 dzieci pochodzenia żydowskiego, wyprowadzając je z getta i ukrywając w sierocińcach i u polskich rodzin.
13 MAJA 1901
Urodził się Witold Pilecki
W czasie niemieckiej okupacji rotmistrz Witold Pilecki dobrowolnie został więźniem obozu koncentracyjnego w Auschwitz-Birkenau, by poznać realia tam panujące, w tym mechanizmy Zagłady. Raporty o sytuacji w Auschwitz przekazywał swoim zwierzchnikom z konspiracji. Po wojnie skazany na śmierć pod zarzutem m. in. przygotowywania zamachów na przedstawicieli władz, współpracy z Niemcami i szpiegostwa.
16 MAJA 1993
Janina, Eugeniusz, Romuald i Józefa Sochaccy uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
W Przemyślu ukrywali z swoim mieszkaniu Jadwigę Haupt, jej ojca Mieczysława oraz ich krewne – Alicję i Halinę Halpern.
20 MAJA 1935
Urodziła się Hanna Krall
Pisarka i dziennikarka. W czasie niemieckiej okupacji uratowana przez polską rodzinę.
22 MAJA 1963
Pierwsza rodzina z Podkarpacia zasadziła drzewko w Yad Vashem w Jerozolimie
Rodzina Czajkowskich ze Zręcina k. Krosna zasadziła drzewko symbolizujące Sprawiedliwych w Yad Vashem w Jerozolimie.
25 MAJA 1988
Rodzina Gwozdowicz uznana za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
Matylda z córkami Heleną i Ireną uratowały w Przemyślu Lusię Rozen.
26 MAJA 1981
Andrzej Klimowicz uznany za Sprawiedliwego wśród Narodów Świata
Polski działacz społeczny i polityk, poseł do Krajowej Rady Narodowej (1945-1946), uczestnik Powstania Warszawskiego, Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. W 1986 r. stanął na czele Polskiego Towarzystwa Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata.
27 MAJA 2000
Zofia Sikoń oraz jej dzieci: Stanisław Miczyński i Anna Sikoń-Pasek uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
W Łukawicy k. Leska uratowali od zagłady członków żydowskich rodzin Alt, Buchbinder i Brandel.
30 MAJA 1930
Urodził się Abraham Segal
W czasie okupacji niemieckiej ukrywał się w Krzemienicy i w Markowej. Po latach stał się orędownikiem powstania w Markowej muzeum upamiętniającego Polaków, którzy ratowali Żydów.
30 MAJA 1901
Urodził się Mieczysław Fogg
Polski artysta estradowy, wykonawca wielu piosenek-szlagierów. W czasie okupacji niemieckiej ukrywał swoich przyjaciół Żydów. Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.
29 MAJA 1995
Józefa i Józef Dudek uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
W czasie Holokaustu w Soninie k. Łańcuta uratowali Basię, Szylę i Józka Gurfein z Łańcuta oraz Chila Melona.
2 CZERWCA 1982
Jan Karski uznany za Sprawiedliwego wśród Narodów Świata
Legendarny kurier, który z polecenia rządu polskiego na uchodźstwie informował przywódców politycznych Zachodu, w latach 1942-1943, o realizowanym przez nazistowskie Niemcy planie zagłady Żydów. Spotkał się jednak przede wszystkim z niezrozumieniem i obojętnością. Do końca życia cierpiał z powodu niepowodzenia tej misji.
4 CZERWCA 1963
Bronisława i Szymon Czajkowscy uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
W Zręcinie k. Krosna uratowali od zagłady członków żydowskich rodzin Lipnerów, Bergmanów, Morgensternów i Brajtowicz. W póżniejszych latach tytuły Sprawiedliwych przyznano także ich dzieciom – Jerzemu Andrzejowi, Walerianowi oraz Bronisławie.
6 CZERWCA 1993
Stefania i Jan Chodor oraz Stanisława Chodor-Bardzik uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
W czasie niemieckiej okupacji Stefania i Jan Chodorowie oraz ich córka Stanisława z Kolbuszowej ratowali Normana i Lejbusza Salsitzów.
6 CZERWCA 1941
Urodził się Antoni Ulma
Jedno z 6 dzieci Wiktorii i Józefa Ulmów z Markowej. Zabity z rodzicami i rodzeństwem przez niemieckich żandarmów 24 marca 1944 r.
7 CZERWCA 1990
Helena z d. Szwed i Jan Zadworny uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
W czasie Holokaustu Helena i Jan Zadworni z Dąbrowy k. Lubaczowa ukrywali Mosze Lehrera.
14 czerwca 1940 roku
Okupacyjne władze niemieckie wysłały z Tarnowa do obozu KL Auschwitz pierwszy masowy transport więźniów: 728 Polaków.
W sumie w tym obozie zginęło 960 tys. Żydów, 70-75 tys. Polaków, 21 tys. Romów i Sinti, 15 tys. jeńców sowieckich oraz 10-15 tys. więźniów innych narodowości.
15 CZERWCA 2009
Włodzimierz Janczewski uznany za Sprawiedliwego wśród Narodów Świata
W czasie niemieckiej okupacji uratował wnuka i synową Ludwika Zamenhofa, słynnego twórcy języka esperanto. Pomocy udzielał współpracując z księdzem Marcelim Godlewskim, również Sprawiedliwym wśród Narodów Świata.
16 CZERWCA 1992
Petronela i Michał Lach oraz Zofia Pawłowska i Józefa Lach uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
W czasie niemieckiej okupacji rodzina Lachów z Babic pod Przemyślem ukrywała Mendla Rapsa, Rózię Englard i Esterę Englard-Korman.
16 CZERWCA 1899
Urodził się Konstanty Rokicki
Polski urzędnik konsularny w Bernie. Członek tzw. „Grupy Ładosia”, która w czasie wojny i okupacji na szeroką skalę ratowała Żydów za pomocą fałszywych paszportów krajów latynoamerykańskich.
17 CZERWCA 1984
Stefania i Stanisław oraz Michał Pyrcak uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
W czasie niemieckiej okupacji, w Sanoku Stefania i Stanisław oraz Michał Pyrcakowie, wraz z nieznaną z imienia osobą o nazwisku Kuśmierczyk, ratowali żydowskie rodziny Libermanów, Kramerów i Forerów.
20 CZERWCA 1996
Wiktoria i Józef Ulmowie uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
Wiktoria i Józef Ulmowie z Markowej ukrywali ośmioro Żydów z rodzin: Goldmanów (prawdopodobnie Saula i jego synów), Grünfeldów i Didnerów (siostry Gołdę i Leę wraz z córką tej drugiej). 24 marca 1944 r. niemieccy żandarmi rozstrzelali ukrywanych Żydów oraz całą rodzinę Ulmów, nie oszczędzając dzieci.
21 CZERWCA 1912
Urodził się Kazimierz Leski
Inżynier i żołnierz Armii Krajowej W czasie niemieckiej okupacji ratował życie Barbarze Golde, jej synowi, Dorze Katz i Edwardowi Tohari-Warszawskiemu. Uznany za Sprawiedliwego wśród Narodów Świata.
22 czerwca 2008
Rodzina Tysiaków uznana za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.
Mieszkający w Loos-en-Gohelle w pobliżu Lens (depatrament Nord) emigranci z Polski – Marianne, jej mąż Joseph i ich córka Marianne – uratowali żydowskie rodzeństwo: Norberta i Miriam Cymbalist.
22 CZERWCA 2008
Rodzina Tysiaków uznana za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.
Mieszkający we Francji emigranci z Polski uratowali w czasie Holokaustu Nachuma i Miriam Cymbalist.
24 CZERWCA 1913
Urodził się Juliusz Kühl
Polski urzędnik konsularny, ekonomista i działacz diaspory żydowskiej. Członek tzw.Grupy Ładosia, która w Bernie, pod kierownictwem polskiego posła Aleksandra Ładosia, masowo ratowała Żydów za pomocą fałszywych paszportów krajów latynoamerykańskich.
25 CZERWCA 2000
Stefan Chemicz uznany za Sprawiedliwego wśród Narodów Świata
W czasie Holokaustu Stefan Chemicz z Krosna ratował żydowską rodzinę Tischler.
27 CZERWCA 1942
Likwidacja getta w Sokołowie Małopolskim
W utworzonym dwa miesiące wcześniej getcie zgromadzono około 3 000 Żydów z Sokołowa i okolicznych wsi, a także z Łodzi. Po likwidacji przeniesiono ich do getta w Rzeszowie, a stamtąd wywieziono do obozu zagłady w Bełżcu.
28 CZERWCA 1943
Pacyfikacja wsi Cisie i Cegłowa
We wioskach w powiecie mińskim (Mazowieckie) niemiecka żandarmeria zamordowała 26 Polaków i 3 Żydów.
30 CZERWCA 1911
Urodził się Czesław Miłosz
Poeta, prozaik, historyk literatury, dyplomata, tłumacz. Noblista w dziedzinie literatury z 1980 r. Wraz z bratem Andrzejem, żołnierzem AK, ratowali Żydów w Wilnie i w Warszawie. Obaj bracia uznani zostali za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.
30 czerwca 1992
Rodzina Świątków uznana za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
Rodzina Świątków (Maria, Michał, Sebastian i Stefan) z Gaci koło Łańcuta w czasie okupacji niemieckiej uratowała Józefa Goldmana.
1 LIPCA 1907
Urodziła się Lea Didner
Mieszkanka Markowej, córka Chaima Hersza Goldmana i Ettel z d. Riesenbach, ukrywana razem z córką przez rodzinę Ulmów w Markowej i wraz z nimi zamordowana przez niemiecką żandarmerię 24 marca 1944 r.
5 LIPCA 1935
Urodził się Szewach Weiss
Profesor akademicki, polityk, dyplomata. Były szef Knesetu i ambasador Izraela w Polsce. W czasie niemieckiej okupacji ukrywany przez polską i ukraińską rodzinę w Borysławiu.
6 LIPCA 2000
Zmarł Władysław Szpilman
Wybitny pianista i kompozytor mieszkający w Warszawie. Podczas Holokaustu stracił całą rodzinę. On sam ukrywany był przez Polaków, w tym Janinę i Andrzeja Boguckich, przy wsparciu m.in. Witolda Lutosławskiego. W momencie krytycznym życie oszczędził mu kapitan Wehrmachtu Wilm Hosenfeld.
7 LIPCA 1986
Józefa i Jan Tereszkiewicz oraz Władysława Tereszkiewicz-Fugiewicz uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
W czasie Holokaustu rodzina Tereszkiewiczów z Chmielnika koło Rzeszowa niosła pomoc Róży, Inie i Janinie Scheinbach.
7 LIPCA 1942
Rozpoczęła się likwidacja getta w Rzeszowie
Większość z około 24 000 Żydów osadzonych w nim zamordowano w pobliskich lasach lub w obozie zagłady w Bełżcu. 2 i 3 września 1943 r. getto w Rzeszowie zostało ostatecznie zlikwidowane.
7 LIPCA 1935
Ślub Wiktorii z domu Niemczak z Józefem Ulmą
Pobrali się w kościele parafialnym św. Doroty w Markowej. W ciągu kilku lat małżeństwa doczekali się 6 dzieci. Oczekiwali 7 potomka, gdy zginęli wraz z dziećmi i ukrywanymi Żydami z rodziny Goldmanów/ Szallów, Grünfeldów i Didnerów, rozstrzelani przez niemieckich żandarmów, 24 marca 1944 r.
8 LIPCA 1982
Stefania, Wojciech, Józef, Kazimierz, Feliks i Alfons Remut uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
W Dębicy, gdzie mieszkali, ukrywali Jehudę Zieglera.
8 LIPCA 1969
Irena Schultz uznana za Sprawiedliwą wśród Narodów Świata
Dziennikarka, działaczka społeczna i opiekunka społeczna, współpracownica „Żegoty”.
10 LIPCA 1973
Jadwiga Strzałecka uznana za Sprawiedliwą wśród Narodów Świata
Pedagog, uczestniczka Powstania Warszawskiego, współpracownica „Żegoty”. Pośmiertnie uznana za Sprawiedliwą wśród Narodów Świata.
11 LIPCA 1907
Urodził się Feliks Widy-Wirski
Lekarz, uczestnik Powstania Warszawskiego, polityk. Uznany za Sprawiedliwego wśród Narodów Świata.
12 LIPCA 1990
Tadeusz Rewilak uznany za Sprawiedliwego wśród Narodów Świata
Tadeusz Rewilak z Jasła ukrywał w czasie niemieckiej okupacji Nachuma, Jakuba i Cwi Weinbergów.
13 LIPCA 2000
Zmarł Jan Karski
Prawnik, historyk, dyplomata, wykładowca uniwersytecki. W czasie II wojny światowej emisariusz Rządu RP na Uchodźstwie, w latach 1942-1943 informujący Zachód o dokonującej się na terenach okupowanych przez nazistowskie Niemcy zbrodni Holokaustu. Jeden z najbardziej rozpoznawalnych polskich Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.
16 LIPCA 1942
Utworzenie getta w Przemyślu
Było to największe getto na terenie obecnego województwa podkarpackiego. W dniu zamknięcia Niemcy zgromadzili w nim około 22 000 Żydów z Przemyśla i jego okolic.
16 LIPCA 2001
Zofia Czarnota i Maria Kusz uznane za Sprawiedliwe wśród Narodów Świata
W czasie niemieckiej okupacji, w Albigowej k. Łańcuta ukrywały Hannę Steinbach (Kesten). Inni członkowie rodziny Kestenów byli ukrywani przez rodzinę Tereszkiewiczów.
17 LIPCA 1991
Rodzina Banasiewicz uznana za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
Magdalena, Franciszek, Tadeusz i Maria Banasiewicz z Orzechowców k. Przemyśla uratowali od zagłady Żydów z rodzin Nassanów, Erenfreundów, Frenkielów, Teichów, Weidenbaumów, Ornerów, Szatnerów, Reinharzów i Weindilingów.
18 LIPCA 1908
Urodziła się Antonina Żabińska
Wraz z mężem Janem Żabińskim prowadziła Ogród Zoologiczny w Warszawie, który w czasie niemieckiej okupacji stał się kryjówką dla Żydów. Żabińscy pomogli blisko 300 osobom. Uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.
18 LIPCA 1936
Urodziła się Stanisława Ulma
Najstarsze z 6 dzieci Wiktorii i Józefa Ulmów z Markowej. Wraz z rodzeństwem i rodzicami oraz ukrywanymi Żydami z rodzin Goldmanów, Grünfeldów i Didnerów rozstrzelana przez niemieckich żandarmów 24 marca 1944 r.
21 LIPCA 1942
Rozpoczęła się likwidacja getta w Dębicy
Getto zamieszkane było przez około 12 000 osób, skupionych na stosunkowo niewielkiej powierzchni. Jego likwidacja trwała do kwietnia 1943 r.
23 LIPCA 1942
Pierwszy transport więźniów do obozu zagłady w Treblince
Łączna liczba ofiar niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady w Treblince wyniosła około 800 000.
24 LIPCA 1909
Urodził się Władysław Smólski
Pisarz, autor sztuk teatralnych. Pomagał Żydom z getta warszawskiego. Współpracownik „Żegoty”. Uznany za Sprawiedliwego wśród Narodów Świata.
26 LIPCA 1974
Zmarł Jan Żabiński
Wybitny zoolog, autor publikacji naukowych i popularnonaukowych, wieloletni dyrektor ZOO w Warszawie. W czasie niemieckiej okupacji wraz z żoną Antoniną ukrywał na terenie ogrodu zoologicznego setki Żydów, najpierw pomagając im wydostać się z warszawskiego getta. Oboje uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.
27 LIPCA 1942
Rozpoczęcie likwidacji getta w Przemyślu
W akcjach likwidacyjnych (miały również miejsce 31.07. i 3.08.), Niemcy zamordowali na miejscu lub wywieźli do obozu zagłady w Bełżcu ponad 12 000 osób.
27 LIPCA 1944
Koniec niemieckiej okupacji w Markowej
Wkroczenie Armii Czerwonej do wsi. Tego dnia z ukrycia wyszli m.in. Weltzowie, ratowani przez Szylarów, a także Abraham Segal, mieszkający u Cwynarów.
28 LIPCA 1943
Jan Karski z misją u Prezydenta Stanów Zjednoczonych
Emisariusz Rządu RP na Uchodźstwie przekazał Franklinowi Delano Rooseveltowi raport polskiego podziemia dotyczący niemieckiej okupacji Polski, w tym eksterminacji ludności żydowskiej.
28 LIPCA 1942
Powstanie Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB)
Konspiracyjna organizacja zbrojnego oporu Żydów polskich, najbardziej znana spośród formacji żydowskiego ruchu oporu podczas II wojny światowej. Jej pierwszym dowódcą był Mordechaj Anielewicz.
1 SIERPNIA 1944
Wybuch Powstania Warszawskiego
Zbrojny zryw wolnościowy mieszkańców Warszawy – część Akcji Burza. Wśród walczących w Warszawie znalazło się wiele osób, później odznaczonych medalem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.
3 SIERPNIA 1942
Deportacje z okolic Markowej do obozu w Pełkiniach
Działający od 1941 r. obóz przejściowy dla jeńców w Pełkiniach k. Przeworska, był od sierpnia 1942 miejscem przetrzymywania ludności żydowskiej z okupacyjnego powiatu jarosławskiego. Ostatecznie większość z nich Niemcy wywieźli do obozu zagłady w Bełżcu lub zamordowali w pobliskich lasach
7 SIERPNIA 1942
Zginął Janusz Korczak
Wybitny pedagog. Wraz z 200 dziećmi żydowskimi i pracownikami sierocińca, którym kierował, zginął w obozie Zagłady w Treblince.
8 SIERPNIA 1999
Stefan, Karolina i Zofia Barutowicz uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
W czasie niemieckiej okupacji Barutowiczowie z Grębowa k. Tarnobrzega uratowali żydowskiego chłopca Dawida (Edmunda) Lichtmana.
10 SIERPNIA 1889
Urodziła się Zofia Kossak
Pisarka, działaczka społeczna, twórczyni katolickiej organizacji konspiracyjnej Front Odrodzenia Polski. Wraz z Wandą Krahelską założyła Tymczasowy Komitet Pomocy Żydom. Później w oparciu o Komitet powstanie Rada Pomocy Żydom „Żegota” – jako agenda Delegatury Rządu. Uznana pośmiertnie za Sprawiedliwą wśród Narodów Świata.
11 SIERPNIA 1942
W Warszawie ukazał się „Protest!” autorstwa Zofii Kossak
W Warszawie ukazał się „Protest!” autorstwa Zofii Kossak-Szczuckiej. Ulotka-plakat w liczbie 5 000 egzemplarzy, kolportowany na ulicach Warszawy, potępiający eksterminację Żydów i nawołujący do niesienia im pomocy.
14 SIERPNIA 1904
Urodził się Jan Rutkiewicz
Lekarz i działacz społeczno-polityczny. Podczas wojny współpracował z „Żegotą”. Uznani, wraz z żoną Natalią, za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Po wojnie długoletni członek PZPR i wiceminister zdrowia. Zmarł w 1989 r.
19 SIERPNIA 1953
Powstanie Instytutu Yad Vashem w Jerozolimie
Powołany przez izraelski Kneset. Od 1963 r. przyznaje tytuł „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata” tym, którzy w czasie Holokaustu pomagali przeżyć skazanym na zagładę Żydom.
23 SIERPNIA 1944
Zginął Henryk Sławik
Polski działacz socjalistyczny, dziennikarz ze Śląska. Na Węgrzech, wraz z węgierskim dyplomatą i przyjacielem Józefem Antallem seniorem uratował od zagłady ok. 5 000 Żydów. Zamordowany w niemieckim nazistowskim obozie koncentracyjnym w Mauthausen-Gusen. Uznany pośmiertnie za Sprawiedliwego wśród Narodów Świata.
23 SIERPNIA
Europejski Dzień Pamięci Ofiar Stalinizmu i Nazizmu
Ustanowiony przez Parlament Europejski w 2008 r., w rocznicę podpisania w 1939 r. paktu Ribbentrop-Mołotow, zawartego między Związkiem Radzieckim a Niemcami, który podzielił Europę na strefy dwóch totalitaryzmów. Celem ustanowienia dnia jest upamiętnienie ofiar masowych deportacji i eksterminacji, a jednocześnie głębsze zakorzenienie demokracji jako fundamentu pokoju i stabilizacji w Europie.
26 SIERPNIA 1966
Zmarła Władysława Laryssa Chomsowa
Twórczyni lwowskiego oddziału Rady Pomocy Żydom „Żegota” w 1943 r. Uznana za Sprawiedliwą wśród Narodów Świata.
28 SIERPNIA 1909
Urodził się Leopold Socha
Lwowski kanalarz, który udzielał pomocy 10 Żydom, za co został pośmiertnie uznany za Sprawiedliwego wśród Narodów Świata. Bohater filmu „W ciemności” w reż. Agnieszki Holland.
30 SIERPNIA 1999
Julia, Józef i Janina Bar uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
Julia, Józef i Janina Barowie z Markowej k. Łańcuta ukrywali w czasie niemieckiej okupacji rodzinę Riesenbachów.
30 SIERPNIA 1988
Ludwika i Jan Barutowie, Jadwiga Urbańska-Gocyła i Stanisław Urbański uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
Rodziny Barutów i Urbańskich z Huty Polańskiej koło Krosna udzielały pomocy Józefowi Strengerowi i jego córce Gołdzie.
31 SIERPNIA 1994
Rodzina Sambora uznana za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
W czasie Holokustu Anna i Ludwik Sambora oraz dzieci Anny – Eugeniusz Walichnowski i Teresa Sokołowska-Walichnowska w Jodłowej k. Jasła uratowali Malkę i Abrama Fenichelów oraz Leę Charasz.
1 WRZEŚNIA 1939
Wybuch II wojny światowej
W tym dniu nazistowskie Niemcy zaatakowały Polskę, rozpoczynając trwającą 6 lat okupację ziem II Rzeczpospolitej. II wojna światowa pochłonęła życie ok. 6 000 000 polskich obywateli, w tym ok. 3 000 000 polskich Żydów.
4 WRZEŚNIA 1979
Stanisław Wincenty Dobrowolski uznany za Sprawiedliwego wśród Narodów Świata
Pierwszy szef krakowskiej Rady Pomocy Żydom „Żegota”, ponadto współpracownik Rady Głównej Opiekuńczej, organizator kryjówek i podrabianych dokumentów dla Żydów.
6 WRZEŚNIA 1943
Egzekucja Michała Kruka
Emerytowany pracownik kolei z Przemyśla powieszony przez Niemców za pomoc udzielaną Żydom.
9 WRZEŚNIA 1992
Anna, Andrzej i Ludwika Antonik uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
Anna i Andrzej Antonikowie oraz ich córka i Ludwika z Lisich Jam k. Lubaczowa uratowali od Zagłady Małkę Stupp oraz rodzinę Brochów.
13 WRZEŚNIA 1982
Krzysztof Dunin-Wąsowicz z matką Janiną zostali uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
Oboje działali w polskim podziemiu (Krzysztof walczył w Powstaniu), współpracowali z Radą Pomocy Żydom „Żegota”. Uratowali w Warszawie m.in. Aleksanda Artmana oraz członków rodziny Teichman. Po wojnie Krzysztof dał się poznać jako wybitny historyk i varsavianista.
13 WRZEŚNIA 1963
Kazimiera i Michał Kreicarkowie uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
Małżeństwo Kazimiera i Michał Kreicarkowie z Dubiecka, z pomocą córki Teresy, uratowało w czasie Holokaustu 10 osób z rodzin Reków, Goldsteinów, Fränkelów i Felsenów.
13 WRZEŚNIA 1995
Wiktoria i Józef Ulma uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
W czasie Holokaustu Wiktoria i Józef udzielili schronienia 8 Żydom z rodziny Goldman, Grünfeld i Didner. W wyniku donosu wszyscy zostali rozstrzelani przez niemieckich żandarmów, 24 marca 1944 r.
16 WRZEŚNIA 1942
Urodziła się Maria Ulma
Najmłodsze z dzieci Wiktorii i Józefa Ulmów z Markowej. Wraz z rodzeństwem, ciężarną matką i ojcem, a także ukrywanymi Żydami z rodziny Goldmanów, Grünfeldów i Didnerów, została zabita przez niemieckich żandarmów, 24 marca1944 r.
16 WRZEŚNIA 1876
Urodził się Chaim Eiss
Ortodoksyjny Żyd pochodzący z Ustrzyk Dolnych, a mieszkający od 1900 r. w Zurychu, jeden z przywódców międzynarodowego, ortodoksyjnego ruchu Agudat Israel. Wraz z polskimi dyplomatami z poselstwa w Bernie uratował kilka tysięcy Żydów za pomocą fałszywych paszportów krajów latynoamerykańskich.
17 WRZEŚNIA 1939
Napaść ZSRR na Polskę
W tym dniu wojska sowieckie wtargnęły na tereny Polski, zaatakowanej dwa tygodnie wcześniej przez nazistowskie Niemcy, zajmując jej wschodnią część. Tym samym Polska została podzielona między dwa totalitaryzmy: hitlerowski i stalinowski.
19 WRZEŚNIA 1917
Urodził się Andrzej Miłosz
W latach okupacji niemieckiej, wraz z bratem Czesławem, pomagał rodzinom Trossów i Wołkomińskich. Obaj zostali uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.
19 WRZEŚNIA 1985
Powstanie Polskiego Towarzystwa Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
Organizacja zrzesza Polaków odznaczonych medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata (od 2014 r. także ich potomków).
20 WRZEŚNIA 1910
Urodziła się Helena Cwynarowa
Helena Cwynarowa z Markowej, wraz z mężem Janem, w 1943 r. przyjęła pod swój dach Abrahama Segala, kilkunastoletniego Żyda z Radymna, który pozostał z nimi do końca niemieckiej okupacji.
21 WRZEŚNIA 2015
Anna Płonka uznana za Sprawiedliwą wśród Narodów Świata
W czasie niemieckiej okupacji, w Rzeszowie, nauczycielka pomogła znajomemu Abrahamowi Heinbergowi wydostać się z getta i wyjechać na przymusowe roboty do Niemiec. Heinberg, znany później jako Roman Harte, po wojnie został filmowcem, współpracującym z wybitnymi kinematografami w kraju i za granicą.
24 WRZEŚNIA 1939
Ostatni wpis w dzienniczku Basi Rosenberg z Przeworska
Basia była w 1939 r. kilkunastoletnią uczennicą. Pisała swoje zapiski od 1938 r. Od momentu wybuchu wojny stawały się one coraz bardziej dramatyczne w związku z obrotem sytuacji wojennej i coraz większym zagrożeniem dla Żydów. Ostatni wpis w dzienniczku nosi datę 24 września 1939.
25 WRZEŚNIA 1986
Michał Mazur i Helena Szelewa-Kurasiewicz uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
W czasie Holokaustu ukrywali w Rudce k. Jarosławia braci Lejzora i Rubina Bratenów.
26 WRZEŚNIA 1967
Franciszka i Józef Zwonarz uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
W czasie niemieckiej okupacji uratowali w Lesku Jaffę i Natana Wolochów (Wallachów).
27 WRZEŚNIA 1942
Powstał Tymczasowy Komitet Pomocy Żydom
Jego inicjatorkami były Zofia Kossak-Szczucka i Wanda Krahelska-Filipowiczowa. Na jego fundamencie w grudniu 1942 r. powstała Rada Pomocy Żydom „Żegota”- będąca już agendą Delegatury Rządu.
2 PAŹDZIERNIKA 1940
Utworzenie getta w Warszawie
Największe getto żydowskie w Generalnym Gubernatorstwie i całej okupowanej przez nazistowskie Niemcy Europie, gromadzące do ok. 450 000 Żydów. Ostatecznie zlikwidowane w maju 1943 r.
6 PAŹDZIERNIKA 1937
Urodziła się Basia Ulmówna
Jedno z 6 dzieci Wiktorii i Józefa Ulmów z Markowej. Wraz z rodzeństwem, ciężarną matką oraz ojcem, a także ukrywanymi Żydami z rodzin Goldmanów, Grünfeldów i Didnerów, zamordowana przez niemieckich żandarmów 24 marca 1944 r.
6 PAŹDZIERNIKA 1991
Stanisława Laskowska uznana za Sprawiedliwą wśród Narodów Świata
W miejscowości Długie k. Sanoka ukrywała w czasie Holokaustu Ewę Margulies i Rózię Schabes.
6 PAŹDZIERNIKA 1903
Urodził się Maurycy Herling-Grudziński
Adwokat i sędzia, brat Gustawa, autora „Innego świata”. Podczas wojny wraz z żoną Felicją angażował się w pomoc Żydom. Współpracował z „Żegotą”, założył konspiracyjną komórkę „Felicja”, która objęła pomocą ok. 1/5 Żydów ukrywających się w Warszawie.
8 PAŹDZIERNIKA 1903
Urodziła się Jadwiga Piotrowska
Działaczka społeczna. W czasie niemieckiej okupacji, działając w „Żegocie” i współpracując z Ireną Sendlerową, ratowała dzieci żydowskie.
9 PAŹDZIERNIKA 1977
Helena Zelwerowicz i jej ojciec, Aleksander, uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
Aleksander Zelwerowicz oraz jego córka, Helena Zelwerowicz-Orchoń – oboje aktorzy – ukrywali Żydów w swoim mieszkaniu w Warszawie.
10 PAŹDZIERNIKA 1907
Urodził się Edward Kemnitz
Prawnik, działacz społeczny, współzałożyciel ONR. W czasie niemieckiej okupacji żołnierz Narodowych Sił Zbrojnych i Armii Krajowej. Wraz z ojcem Wojciechem współpracował z „Żegotą”. Obaj zostali odznaczeni (ojciec pośmiertnie) w 1983 r. medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.
10 PAŹDZIERNIKA 1923
Urodziła się Marianna Krasnodębska z d. Jarosz
W czasie niemieckiej okupacji Marianna Krasnodębska (z domu Jarosz) wraz z rodzicami i rodzeństwem ukrywała w miejscowości Piaski kilkunastu Żydów. Marianna, jej bracia Aleksander i Maksymilian, oraz rodzice Anna i Ignacy, uznani zostali za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.
13 PAŹDZIERNIKA 1906
Urodził się Tadeusz Rek
Polski prawnik, publicysta i działacz ruchu ludowego, w latach 1940-1942 więzień Pawiaka, KL Auschwitz-Birkenau i Neuengamme, a od 1942 r. współpracownik „Żegoty”. Uznany za Sprawiedliwego wśród Narodów Świata.
14 października 1943
Bunt więźniów Sobiboru.
Tego dnia ok. 300 więźniom obozu zagłady w Sobiborze udało się zbrojnie wydostać do lasu. Do końca okupacji przetrwało ok. 60 z nich.
15 PAŹDZIERNIKA 1941
Wprowadzenie kary śmierci za ucieczkę z gett i za pomoc Żydom
Na terenie Generalnego Gubernatorstwa wprowadzono karę śmierci dla Żydów którzy bez pozwolenia oddalali się od wyznaczonych im dzielnic oraz dla Polaków którzy udzielali pomocy Żydom.
16 PAŹDZIERNIKA 1988
Maria i Franciszek Hrycko uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
W czasie niemieckiej okupacji uratowali Blimę Schif, ukrywając ją w swoim domu koło Dynowa.
19 października 1991
Zmarł ks. Jan Zieja.
Duchowny katolicki i działacz społeczny. Kapelan Szarych Szeregów i Armii Krajowej, współpracownik „Żegoty”.
20 PAŹDZIERNIKA 1911
Urodziła się Irena Kanabus z domu Budzilewicz
Lekarka, anestezjolożka i specjalistka chorób krwi u dzieci, powstaniec warszawski. W czasie niemieckiej okupacji wraz z mężem Feliksem Kanabusem niosła pomoc Żydom, przeprowadzając operacje mające na celu ukrycie semickiej fizjonomii.
21 PAŹDZIERNIKA 2014
Franciszka i Franciszek Welcer i Anna Szubrycht z d. Welcer uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
W czasie niemieckiej okupacji, w Cergowej k. Dukli uratowali Jeszułę i Józefa Guzików.
21 PAŹDZIERNIKA 1981
Maria Wantuch i Wiktoria Podlasek uznane za Sprawiedliwe wśród Narodów Świata
W Gębiczynie k. Pilzna ratowały przed zagładą Adelę Wołek, Leona i Mietka Schnepsów.
25 PAŹDZIERNIKA 2009
Maria i Stanisław Dudek uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
W czasie niemieckiej okupacji, w Odrzykoniu k. Krosna przyjęli pod swój dach Ciporę Katz (Reem), przedstawiając ją jako adoptowaną przez nich chrześcijańską sierotę i tym samym ratując przed zagładą.
26 PAŹDZIERNIKA 1980
Siostra Alfonsa (Eugenia Wąsowska- Renot) ze Zgromadzenia Służebnic Najświętszego Serca Jezusowego w Przemyślu uznana za Sprawiedliwą wśród Narodów Świata
Siostra Alfonsa, wraz z innymi sercankami z Przemyśla, uratowała 13 żydowskich dzieci.
27 PAŹDZIERNIKA 1983
Jadwiga Boczar uznana za Sprawiedliwą wśród Narodów Świata
Mieszkając podczas wojny w Rzeszowie przy ul. Krakowskiej 4, udzielała pomocy Żydom. Gdy jeden z nich został aresztowany przez Gestapo i wydał miejsce ukrywania się u Boczar, ta zbiegła do Warszawy. Zamieszkawszy tuż obok getta nadal udzielała pomocy Żydom, tym razem rodzeństwu Rozenholców. Walczyła w Powstaniu Warszawskim.
28 PAŹDZIERNIKA 1963
Drzewko dedykowane „Żegocie” w Ogrodzie Sprawiedliwych w Jerozolimie
Drzewko uroczyście zasadzili Maria Kann i Władysław Bartoszewski – członkowie Rady Pomocy Żydom „Żegota” i Sprawiedliwi wśród Narodów Świata.
28 PAŹDZIERNIKA 1982
Kazimiera i Wincenty Sołek uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
Mieszkające w Przeworsku małżeństwo Sołków ukrywało Jerachmiela Bergnera.
31 PAŹDZIERNIKA 1903
Urodził się Czesław Szafraniec
Polski emigrant we Francji, który w Paryżu – wraz z żoną Marią – niósł pomoc przedstawicielom społeczności żydowskiej. Maria i Czesław Szafrańcowie uznani zostali za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.
1 LISTOPADA 1941
Rozpoczęcie budowy obozu zagłady w Bełżcu
W niemieckim obozie zagłady w Bełżcu od marca do grudnia 1942 r. Niemcy zamordowali około 450 000 osób, przede wszystkim Żydów z Polski, ale też z Niemiec, Austrii, Czech i Słowacji.
6 LISTOPADA 1996
Katarzyna i Eugeniusz Szyfner uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
W czasie niemieckiej okupacji Katarzyna Szyfner i jej syn Eugeniusz Szyfner z majątku w Chorzelowie k. Mielca uratowali Jankiela Hellera, Maksymiliana Grossa oraz Matyldę i Dawida Zuckerbrotów.
8 LISTOPADA 1906
Urodził się Witold Bieńkowski
Polityk, publicysta, oficer kontrwywiadu Armii Krajowej, od grudnia 1942 r. w Żegocie, członek Wydziału Spraw Wewnętrznych i kierownik Referatu Żydowskiego Delegatury Rządu na Kraj.
11 LISTOPADA 1904
Urodził się Andrzej Bogucki
Aktor filmowy i teatralny, śpiewak operowy i piosenkarz. W czasie Holokaustu wraz z żoną Janiną uratował w Warszawie m. in. Władysława Szpilmana.
11 listopada 1918
Józef Piłsudski przejął z rąk Rady Regencyjnej dowództwo nad armią polską.
Na pamiątkę tego dnia w 1937 r. ustanowiono święto państwowe, zakazane w czasach komunistycznych.
16 LISTOPADA 2018
Zmarła Cecylia Roszak
Zakonnica, dominikanka, która zmarła w wieku 110 lat. W czasie niemieckiej okupacji wraz z innymi dominikankami ukrywała w klasztorze w Wilnie kilkanaście osób pochodzenia żydowskiego. Uznana za Sprawiedliwą wśród Narodów Świata.
18 LISTOPADA 1897
Urodził się Tadeusz Gebethner
Sportowiec, piłkarz, działacz sportowy, księgarz, współwłaściciel księgarni i wydawnictwa Gebethner i Wolff, żołnierz, powstaniec warszawski, który poniósł śmierć jako jeniec, w wyniku ran odniesionych podczas Powstania Warszawskiego. Niósł pomoc m.in. rodzinie Abrahamerów, których ostatecznie zdołał ewakuować na Węgry. Uznany za Sprawiedliwego wśród Narodów Świata.
20 LISTOPADA 1910
Urodził się Feliks Kanabus
Lekarz chururgii, podczas wojny oranizujący operacje plastyczne niwelujące u Żydów rysy semickie. W operacjach asystowała w charakterze anestozjologa jego żona Irena. Obydwoje uczestniczyli w Powstaniu Warszawskim. Uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.
20 listopada 1910
Urodził się Feliks Kanabus.
Polski lekarz chururgii, podczas wojny oranizujący operacje plastyczne niwelujące u Żydów rysy semickie. W operacjach asystowała w charakterze anestozjologa jego żona Irena. Obydwoje uczestniczyli w Powstaniu Warszawskim. Obydwoje też uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.
24 LISTOPADA 1942
Zbrodnia w Grzegorzówce na Podkarpaciu
Niemieccy żandarmi zamordowali 4 osoby za dostarczanie żywności Żydom ukrywającym się w lesie.
25 LISTOPADA 1978
Zmarła Zofia Franio
Lekarka, powstaniec warszawski, dowódca kobiecego oddziału minerskiego. W czasie Holokaustu udzielała pomocy Żydom indywidualnie oraz współpracując z „Żegotą”.
28 LISTOPADA 1978
Zmarła Kazimiera Ziębowa
Lekarz-ginekolog. Wraz z rodziną Cygan-Cyganiewiczów uratowała Żydówkę – Sarę Reis.
1 GRUDNIA 1939
Rozporządzenie o opaskach z Gwiazdą Dawida
Od tego dnia obowiązkowe było noszenie przez Żydów na prawym rękawie ubrań opasek z Gwiazdą Dawida.
4 GRUDNIA 1942
Utworzenie Rady Pomocy Żydom „Żegota”
Powołana przy Delegaturze Rządu RP na Kraj „Żegota” była jedyną w całej okupowanej przez Niemcy Europie organizacją państwową utworzoną po to, by ratować Żydów. Szacuje się, że pomoc „Żegoty” dotarła do kilkudziesięciu tysięcy osób pochodzenia żydowskiego.
Tego samego dnia, 4 grudnia 1942, w dwóch miejscowościach na Podkarpaciu Niemcy zamordowali Polaków pomagającym ukrywającym się w okolicy Żydom. W Pantalowicach zamordowano 6 osób, zaś w Hadlach Szklarskich 3 osoby.
4 GRUDNIA 1942
Mord w Pantalowicach i Handlach Szklarskich
4 grudnia 1942 r. żandarmeria niemiecka zamordowała 6 osób w Pantalowicach i 3 osoby w Handlach Szklarskich za pomoc w ukrywaniu Żydów.
5 GRUDNIA 1938
Urodził się Władzio Ulma
Jedno z 6 dzieci Wiktorii i Józefa Ulmów z Markowej. Wraz z rodzeństwem i rodzicami, a także ukrywanymi Żydami z rodziny Goldman, Grünfeld i Didner, zamordowany przez niemieckich żandarmów 24 marca 1944 r.
6 GRUDNIA 1942
Egzekucja w Ciepielowie Starym i Rekówce
Za pomoc Żydom Niemcy zabili w Ciepielowie Starym i Rekówce (na Mazowszu) 31 Polaków, w tym 7-osobową rodzinę Kowalskich, członków rodzin Kosiorów, Obuchiewiczów i Skoczylasów.
7-8 GRUDNIA 1942
Egzekucja w Świesielicach
Kilkunastu mieszkańców Świesielic (w gminie Ciepielów, na południowy wschód od Radomia) zostało zamordowanych przez niemieckich żandarmów za sprzyjanie ruchowi oporu i pomoc ukrywającym się Żydom.
8 GRUDNIA 1941
Pierwszy transport ofiar do niemieckiego obozu zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem
Pierwszy na ziemiach polskich niemiecki obóz zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem był ośrodkiem masowej, zagłady Żydów w Kraju Warty. Jeszcze w grudniu 1941 r. zginęło tam ok. 700 Żydów otrutych spalinami samochodowymi. Szacuje się, że w czasie funkcjonowania obozu zamordowano tam od 150 000 do 350 000 ofiar.
10 GRUDNIA 1903
Urodziła się Helena Zelwerowicz
Aktorka i pedagog. W czasie niemieckiej okupacji pomagała ukrywać się w Warszawie osobom żydowskiego pochodzenia, w tym swojemu mężowi Józefowi Orchoniowi. W r. 1979 została wraz z ojcem (wielkim aktorem Aleksandrem Zelwerowiczem) odznaczona tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.
10 GRUDNIA 1912
Urodziła się Wiktoria Ulma z domu Niemczak
Żona Józefa Ulmy i matka 6 dzieci. Wszyscy oni zginęli z rąk niemieckich żandarmów za ukrywanie żydowskiej rodziny Goldmanów, 24 marca 1944 r.
10 grudnia 1912
Urodziła się Wiktoria Niemczak
Wiktoria Niemczak była od od 1935 r. żoną Józefa Ulmy, potem matką ich sześciorga dzieci. Wraz z mężem i dziećmi, będąc jednocześnie w zaawansowanej ciąży, została zamordowana przez niemieckich żandarmów za ukrywanie Żydów z rodzin Goldmanów/„Szallów”, Grünfeldów i Didnerów, 24 marca 1944 r.
13 GRUDNIA 1907
Urodził się Jerzy Zagórski
Poeta, eseista i tłumacz. W czasie niemieckiej okupacji wraz z żoną, Maryną, ukrywał w domu w Warszawie łącznie kilkunastu Żydów, w tym poetę Tadeusza Hollendra, nastoletniego Janka Wilka i rodzinę Tenenbaumów. Małżonkowie Zagórscy zostali uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.
14 GRUDNIA 1942
Największa egzekucja markowskich Żydów
Pojmani w łapankach dzień wcześniej Żydzi przez noc przechowywani byli w piwnicy jednego z markowskich domów. Nad ranem niemieccy żandarmi wyprowadzili wszystkich na tzw. okop, na obrzeżach Markowej i rozstrzelali łącznie ok. 30 osób.
15 GRUDNIA 1886
Urodziła się Wanda Krahelska
Działaczka Organizacji Bojowej PPS, współtwórczyni Tymczasowego Komitetu Pomocy Żydom, przekształconego następnie w Radę Pomocy Żydom „Żegota”. Odznaczona medalem „Sprawiedliwi wśród Narodów Świata”.
16 GRUDNIA 2006
Zmarł Eugeniusz Łazowski
Lekarz, profesor pediatrii. W czasie niemieckiej okupacji pracował w Rozwadowie. Często przedostawał się do getta, by leczyć zgromadzonych tam Żydów. Gdy znajomy lekarz Stanisław Matulewicz odkrył, że za pomocą pewnej niegroźnej bakterii można otrzymać pozytywny wynik testu na tyfus plamisty, Łazowski zaczął wykorzystywać szczepionkę, by symulować epidemię i tym samym trzymać Niemców z dala od lokalnej ludności. Ocalił tym samym wielu mieszkańców Rozwadowa i okolicy, w tym także wielu Żydów z pobliskiego getta.
17 grudnia 1941
Utworzenie getta w Rzeszowie
Przebywało w nim około 24 000 Żydów. Zostało zlikwidowane 2/3 września 1943 r.
18 GRUDNIA 1942
List do papieża Piusa XII wysłany przez Prezydenta RP Władysława Raczkiewicza
List skierowany do zwierzchnika Kościoła katolickiego, w którym Prezydent RP na uchodźstwie prosi o interwencję w sprawie masowych mordów na Polakach i Żydach w okupowanej przez Niemców Polsce.
19 GRUDNIA 1942
Zginął ks. Adam Sztark
Jezuita, administrator sanktuarium w Żyrowicach na Polesiu. Po zajęciu tych terenów przez III Rzeszę nawoływał z ambony do pomocy Żydom i sam im pomagał. 18 grudnia 1942 został przez Niemców aresztowany, a następnie, 19 grudnia, zabity.
25 GRUDNIA 1980
Kazimiera Żuławska i jej syn Jerzy Wawrzyniec uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
Związani z górami – wspinaczka była pasją zarówno Kazimiery (romanistki, tłumaczki, działaczki ruchu kobiecego) jak i jej syna Jerzego Wawrzyńca (muzykologa, pisarza i kompozytora). W czasie niemieckiej okupacji uratowali co najmniej 7 osób, ukrywając je w swoim warszawskim mieszkaniu.
26 GRUDNIA 1903
Urodził się Stefan Ryniewicz
Zastępca polskiego posła w Bernie, Aleksandra Ładosia, w latach 1940–1945 i najbliższy jego współpracownik w dziele ratowania europejskich Żydów za pomocą fałszywych paszportów krajów latynoamerykańskich.
28 GRUDNIA 1909
Urodził się Wacław Zagórski
W czasie niemieckiej okupacji, wraz z żoną Barbarą Reńską, pomagał w Warszawie m.in. Annie Bajer-Dratner i Irenie Filozof. W 1973 r. Wacław Zagórski i jego żona zostali uznani za „Sprawiedliwych wśród Narodów Świata”.
29 GRUDNIA 1992
Maria Cap uznana za Sprawiedliwą wśród Narodów Świata
W czasie niemieckiej okupacji, w Przemyślu uratowała Jakuba Bergera.
Polski matematyk żydowskiego pochodzenia, współtwórca lwowskiej szkoły matematycznej, uratowany podczas niemieckiej okupacji przez granatowego policjanta Józefa Laskę i Mariana Szafrańca.
Miasteczko Łańcut samo w sobie było traktowane jako getto dla lokalnej społeczności żydowskiej. W jego obrębie zamknięci zostali Żydzi łańcuccy, a także Żydzi z okolicy. Do łańcuckiego getta trafiali również Żydzi z Markowej.
W czasie okupacji niemieckiej Wyrzykowscy ukrywali u siebie w Janczewku (powiat łomżyński) Żydów, m. in. ocalałych z pogromu w Jedwabnem.
Dymitr, Irena oraz ich dzieci Mikołaj i Anna Połujkowie z Węglówki k. Krosna uratowali w czasie Holokaustu Miriam i Felę Herbstein.
W czasie niemieckiej okupacji, w Jurowcach k. Sanoka, Antonina Bąk ratowała przed zagładą braci Hermana, Izraela i Jehudę Iwlerów.
Żołnierze Żydowskiej Organizacji Bojowej po raz pierwszy stawili opór Niemcom, którzy weszli do getta, by przeprowadzić drugą deportację.
Spotkanie najwyższych rangą niemieckich nazistowskich urzędników, pod przewodnictwem Reinharda Heydricha. To tam omówiono szczegóły realizowanego przez nazistowskie Niemcy planu całkowitej zagłady ludności żydowskiej (niem. „Endlösung der Judenfrage”).
W czasie Holokaustu Stanisław Car z Łukawicy k. Leska uratował od zagłady Annę Manster.
Polski działacz społeczny i polityk. Podczas II wojny światowej współpracował z „Żegotą” i walczył w Powstaniu Warszawskim. Po wojnie poseł do Krajowej Rady Narodowej.
W czasie niemieckiej okupacji małżeństwo Herrów z Hyżnego k. Rzeszowa uratowało od zagłady Herszko Stelzera.
Polski biolog, kandydat do Nagrody Nobla, wynalazca pierwszej skutecznej szczepionki przeciwko tyfusowi plamistemu – chorobie zbierającej obfite żniwo w gettach i obozach.
W czasie Holokaustu uratowali w Rzeszowie Różę, Menaszę i Samuela Natansohnów.
Zamordowana 24 marca 1944 wraz z rodziną Ulmów, u której się ukrywała.
Ustanowiony przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 2005 r., w 60. rocznicę wyzwolenia więźniów niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau.
Pedagog, publicysta, pisarz, autor „Kamieni na Szaniec” i wielu innych publikacji poświęconych harcerstwu i ruchom młodzieżowym. Członek Związku Harcerstwa Polskiego, uczestnik Powstania Warszawskiego, współpracownik „Żegoty”. W czasie Holokaustu wspierał mieszkańców getta warszawskiego i pomagał m.in. Jerzemu Grasbergowi z żoną oraz Lubie Gewisser.
W Przeczycy k. Jasła w czasie niemieckiej okupacji uratował od zagłady Abrahama Parisera. Pomagała mu w tym rodzina Świerczków, również uznana po latach za Sprawiedliwych.
Rodzina Dziedziców mieszkająca w Brzostku k. Pilzna w czasie Holokaustu ratowała Abrahama Lejba Szusa oraz Salę Schoenwetter i jej dzieci.
W Dębicy, w czasie niemieckiej okupacji, ukrywali rodzinę Reichów. Pomagali im w tym synowie Andrzej i Leszek. Po zajęciu części domostwa przez Gestapo, Mikołajkowie znaleźli żydowskiej rodzinie nowy azyl u znajomego – Józefa Kurzyny. Tam doczekali oni końca okupacji.
Polska siostra zakonna ze Zgromadzenia Sióstr Urszulanek Serca Jezusa Konającego, współpracownica „Żegoty”, podczas II wojny światowej ratowała żydowskie dzieci. Uznana za Sprawiedliwą wśród Narodów Świata.
Działaczka Organizacji Bojowej PPS, współtwórczyni Tymczasowego Komitetu Pomocy Żydom, przekształconego następnie w Radę Pomocy Żydom „Żegota”. Odznaczona medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”.
Drugie co do wielkości, po Warszawie, getto w Europie. Powstało najwcześniej na ziemiach polskich, a zostało zlikwidowane najpóźniej, bo dopiero w sierpniu 1944.
Drugie co do wielkości, po Warszawie, getto w Europie. Powstało jako pierwsze na ziemiach polskich, a zostało zlikwidowane najpóźniej, bo dopiero w sierpniu 1944.
W czasie Holokaustu Dorota i Antoni wraz z dziećmi ukrywali w swoim domostwie w Markowej rodzinę Weltzów. Dorota i Antoni wraz z córkami Heleną i Zofią uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.
Polski muzykolog i kompozytor, pisarz, taternik i alpinista, ratownik górski, żołnierz Armii Krajowej, powstaniec warszawski i Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. W czasie niemieckiej okupacji, wraz z matką Kazimierą Żuławską, niósł pomoc liczącej od 8 do 15 osób grupie Żydów.
Polska działaczka społeczna, członkini Polskiej Partii Socjalistycznej. W czasie Holokaustu kierowniczka referatu dziecięcego Rady Pomocy Żydom „Żegota”. Z warszawskiego getta wraz ze współpracownikami udało się jej wyprowadzić wiele żydowskich dzieci, które następnie ukrywano w sierocińcach i u polskich rodzin.
Uratowali od zagłady uciekinierów z obozu w Zasławiu: Arona Heftera i Lejba Sztrengera.
Działacz socjalistyczny, członek PPS, uczestnik II i III powstania śląskiego, pierwszy przewodniczący Rady Pomocy Żydom „Żegota”.
Polski działacz społeczny i polityczny, dziennikarz, uczestnik III powstania śląskiego, skarbnik Rady Pomocy Żydom „Żegota”.
Etnograf, malarz, grafik, muzeolog i badacz sztuki ludowej. W lutym 1943 r. utworzył w Krakowie oddział „Żegoty”.
Artysta, więzień Treblinki, uczestnik buntu 2.08.1943 r. Po ucieczce udało mu się umknąć niemieckiej obławie dzięki pomocy Polaków. Trafił do Warszawy, gdzie walczył w Powstaniu Warszawskim.
Historyk, publicysta, dziennikarz, działacz społeczny, polityk, dyplomata, komentator najważniejszych zagadnień historii najnowszej. Więzień obozu Auschwitz, żołnierz AK, uczestnik Powstania Warszawskiego. Współpracownik „Żegoty”
Polski urzędnik konsularny, ekonomista i działacz diaspory żydowskiej. Członek tzw.”Grupy Ładosia”, która w Bernie, pod kierownictwem polskiego ambasadora Aleksandra Ładosia, masowo ratowała Żydów za pomocą fałszywych paszportów krajów latynoamerykańskich.
Prozaik, poeta, eseista, tłumacz, długoletni prezes Związku Literatów Polskich. Podczas niemieckiej okupacji, wraz z rodziną pomagał żydowskim rodzinom Muszkatów, Kramszytków i Karwasserów. Jarosław, i jego żona Anna, zostali w 1988 r. – pośmiertnie – uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.
W czasie niemieckiej okupacji Maria i Jan Setlikowie ze Święcan k. Jasła uratowali Dworę i Chaima Sturmów oraz ich 2 córki: Manię Knobler i Salę Sturm-Ajkę (Stein), a także jej syna Szabtaja.
Córka Janiny Stupnickiej z d. Wójcik, lekarz medycyny. W czasie Holokaustu wraz z matką ratowała członków rodzin Borensteinów, Grynbergów i Alterów, za co uznane zostały za Sprawiedliwe wśród Narodów Świata. Obecna Prezes Polskiego Towarzystwa Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata.
W czasie niemieckiej okupacji ukrywali w Lesku Jaffę i Natana Wolochów (Wallachów).
Żandarmi niemieccy za udzielanie pomocy Żydom zamordowali Wiktorię i Jana Psiodów oraz ich wnuczkę – Marię Kałużę. Zginął również podejrzewany o pomoc Żydom Józef Ryba, a także ukrywający się Mendel Ekstein.
Uratowali go Polacy – Emilia i Piotr Waszkinelowie, odznaczeni w 1995 r. pośmiertnie tytułem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Romuald bardzo długo nie wiedział o swoich żydowskich korzeniach. Przez kilkadziesiąt lat był polskim katolickim kapłanem. W 2019 r. odszedł ze stanu kapłańskiego i dokonał konwersji na judaizm.
Rolnik z Markowej. Wraz z żoną i sześciorgiem dzieci oraz ukrywanymi Żydami z rodzin Goldmanów, Didnerów i Grűnfeldów rozstrzelany przez niemieckich żandarmów 24 marca 1944 r.
Szef Dystryktu Krakowskiego Otto Wächter zadecydował o utworzeniu w Krakowie „żydowskiej dzielnicy mieszkaniowej”, obejmującej rejon ulic: Węgierskiej, Krakusa, Benedykta, Targowej, Plac Zgody, Czarneckiego, Lwowskiej, Dąbrówki, Janowej Woli, Limanowskiego, Józefińskiej i Rękawka.
Ustanowiony przez Parlament Europejski, a mający na celu uhonorowanie pamięci osób, które sprzeciwiały się reżimom totalitarnym i masowym zbrodniom w XX i XXI w. Jest obchodzony 6 marca, gdyż tego dnia w 2007 r. zmarł Mosze Bejski, współtwórca definicji „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”.
Ustanowiony przez Parlament Europejski w 2012 r., a mający na celu uhonorowanie pamięci osób, które sprzeciwiały się reżimom totalitarnym i masowym zbrodniom w XX i XXI w. Ustanowiono go na 6 marca, gdyż tego dnia w 2007 r. zmarł Mosze Bejski, współtwórca definicji „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”.
Mielec był pierwszym miastem w Generalnym Gubernatorstwie, które Niemcy ogłosili jako „judenrein” („wolne od Żydów”).
Aktorka, reżyserka, dyrektor teatru, Sprawiedliwa wśród Narodów Świata. Podczas niemieckiej okupacji, wraz z partnerem Stanisławem Faliszewskim, udzielała we Lwowie pomocy Helenie Tennenbaum, córce znajomych.
Jego założycielem był Tadeusz Seweryn. Kierowanie oddziałem powierzono Stanisławowi Wincentemu Dobrowolskiemu.
Prawnik, żołnierz Armii Krajowej w randze pułkownika, członek „Żegoty”, Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.
8 000 mieszkańców getta wysłano do obozu w Płaszowie. Akcja trwała również kolejnego dnia – na ulicach miasta Niemcy zamordowali około 2 000 Żydów.
W Siedliskach koło Miechowa w Małopolsce Niemcy zamordowali 5-osobową rodzinę Baranków i 4 ukrywanych przez nich Żydów.
Rozpoczęła się likwidacja getta w Lublinie oraz we Lwowie i deportacja Żydów do obozu zagłady w Bełżcu. Nastapiła masowa i usystematyzowana eksterminacja Żydów z Generalnegp Gubernatorstwa, a także zwożonych z innych krajów Europy.
17 marca 2016 r. uroczyście otwarto Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny w w Markowej – jedyną placówkę muzealną w całości poświęconą zagadnieniu polskiej pomocy ludności żydowskiej w czasie Holokaustu.
Polski generał brygady, lekarz medycyny, wolnomularz. Zginął w Budapeszcie zastrzelony przez grupę szturmową Gestapo w momencie palenia dokumentów m.in. dotyczących ratowanych Żydów. Uznany za Sprawiedliwego wśród Narodów Świata.
Rodzina Świdów uratowała w Warszawie żydowskiego chłopca – Avrahama Horovitza, przedstawianego przez nich dla niepoznaki jako dziecko zaprzyjaźnionej rodziny muzułmańskich Tatarów.
Ustanowiony z inicjatywy prezydenta Andrzeja Dudy w 2017 r., w rocznicę śmierci rodziny Ulmów z Markowej. Po raz pierwszy obchodzony w 2018 r.
W wyniku donosu niemieccy żandarmi rozstrzelali w Markowej rodzinę Ulmów: ciężarną Wiktorię i jej męża Józefa oraz ich 6 dzieci: Stanisławę, Barbarę, Władysława, Franciszka, Antoniego i Marię. Wraz z nimi zginęło 8 ukrywanych przez nich Żydów z rodzin Goldmanów, Grünfeldów i Didnerów.
Lubelskie getto to jedno z gett najwcześniej zlikwidowanych przez Niemców w ramach „Aktion Reinhardt. W momencie likwidacji przebywało w nim ok. 37 000 osób.
Kapłan grecko-katolicki, wieloletni proboszcz w Przemyślanach koło Lwowa. Pod niemiecką okupacją pomagał zarówno Ukraińcom, jak i Polakom i Żydom. Ks. Kowcz m. in. na dużą skale katechizował i chrzcił Żydów. Za to trafił do obozu na Majdanku. Tam nadal prowadził działalność duszpasterską. Zmarł w obozie, w wyniku ropnego zapalenia nogi, 25 marca 1944.
Współpracownica „Żegoty” i żołnierz Powstania Warszawskiego. Uznana za Sprawiedliwą wśród Narodów Świata.
Węgierski dyplomata i polityk. W czasie wojny, jako szef Biura do Spraw Uchodźców, przyczynił się do uratowania ok. 5 tys. polskich Żydów. Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.
Polsko-żydowski adwokat, działacz Światowego Kongresu Żydów, syjonista, poseł na Sejm RP w kadencji 1922-1927, w czasie wojny współpracownik szefa polskiego poselstwa w Bernie, Aleksandra Ładosia. Poselstwo prowadziło szeroko zakrojoną akcję ratowania Żydów za pomocą fałszywych paszportów państw latynoamerykańskich.
Maria i Stanisław Półzięciowie z Zawadki k. Krosna uratowali od Zagłady członków rodzin Gerstenów i Wisenfeldów.
Jedno z 6 dzieci Wiktorii i Józefa Ulmów z Markowej. Wraz z rodzicami i rodzeństwem zamordowany przez niemieckich żandarmów 24 marca 1944 r.
Dyrektor warszawskiego ZOO. W czasie Holokaustu, wraz z żoną Antoniną, uratował wielu Żydów, pomagając im wydostać się z getta i ukrywając ich w ogrodzie zoologicznym. Małżeństwo Żabińskich zostało uznane za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.
Polska pisarka, działaczka społeczna i charytatywna, autorka broszury „Protest!”, opublikowanej w sierpniu 1942 r., w której wzywała do sprzeciwu wobec realizowanego przez nazistowskie Niemcy planu zagłady Żydów. Wraz z Wandą Krahelską inicjatorką powstania Rady Pomocy Żydom „Żegota”. Zmarła w Bielsku-Białej.
W czasie Holokaustu mieszkająca w Bierówce k. Jasła rodzina Twardzickich uratowała od zagłady Gołdę Weic i jej kuzynkę Manię.
Oficer Armii Krajowej, powstaniec warszawski. Razem z żoną Hanną ukrywał w swoim mieszkaniu Marię Kisenhof.
Jest to prawdopodobna data powstania, wiązana z ówczesną wizytą w okupowanej Warszawie Heinricha Himmlera – Reichsfűhrera SS. W Treblince zginęło ok. 800 tys. osób, głównie Żydów.
Tadeusz, Antonina i Teresa Czeżowscy uratowali w Wilnie osoby pochodzenia żydowskiego: Tamarę Wolfson, Chaima Epsztajna, Rachelę Gurwicz-Kapłan, Abrahama Fessela i nieznanego imienia Mayena oraz członków rodzin Wołków, Fesselów.
Władysław, Karol i Stefania Szelkowie z Niebieszczan k. Sanoka uratowali od śmierci Leona Pennera.
Pierwsze powstanie w okupowanej przez Niemcy Europie, największa akcja zbrojna na okupowanych ziemiach polskich od czasu kampanii wrześniowej i zarazem najbardziej znaczący zorganizowany sprzeciw ludności żydowskiej skazanej na zagładę.
W czasie Holokaustu Miron Lisikiewicz z Leska uratował od zagłady Rebę Dworzecką i Sarę Frydman.
Pisarz, publicysta, uczestnik kampanii wrześniowej i Powstania Warszawskiego. Członek Rady Pomocy Żydom „Żegota”, odpowiedzialny za pomoc dzieciom żydowskim. W 1993 r. uznany za Sprawiedliwego wśród Narodów Świata.
Właściwie Jan Romuald Kozielewski. Kurier polskiego państwa podziemnego i rządu na uchodźstwie, wysłany z misją poinformowania Zachodu o dokonywanej prze Niemcy zagładzie narodu żydowskiego w okupowanej Polsce. Uznany za Sprawiedliwego wśród Narodów Świata.
W czasie niemiekiej okupacji uratował przed zagładą Jadwigę Zucker i Szymona Einhorna.
Mieszkający w Markowej Jan Cwynar wraz z żoną Heleną przygarnęli kilkunastoletniego Żyda Abrahama Segala z Łańcuta.
Ocalony dzięki rodzinie Skrobaczów z Krzemienicy i Cwynarów z Markowej. Po wojnie wyemigrowal do Izraela i osiadł na stałe w kibucu w Hajfie. Zaangażowany w upamiętnianie mieszkańców Markowej ratujących Żydów. Przyjaciel Muzeum Polaków Ratujących Żydów.
27 kwietnia 1940 r. Heinrich Himmler wydał rozkaz założenia obozu zagłady w Auschwitz-Birkenau (Oświęcim-Brzezinka). Szacuje się, że podczas całego okresu funkcjonowania zginęło tam około 1,1 miliona Żydów z całej Europy. W zespole niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych zginęło również prawie 150 tys. Polaków, około 23 tys. Romów, 12 tys. jeńców radzieckich i innych narodowości. Łączna liczba ofiar obozu to około 1,3 milionów osób.
Działacz chadecki, radny miasta Warszawy. Uczestnik walk wojny obronnej 1939 r., internowany na Węgrzech, gdzie pełnił rolę komendanta (starszego) obozu dla cywilów. W porozumieniu z polskim poselstwem w Budapeszcie prowadził akcję przerzutu ludzi przez granicę węgiersko-jugosłowiańską. Uratował w ten sposób grupę polskich Żydów; w 1944 r. pomagał m.in. członkom rodziny Wohl.
W czasie niemieckiej okupacji uratowali w Nisku Jentę i Icchaka Nachmanów (Jadwigę i Ignacego Gorzyczańskich).
W Rudniku nad Sanem uratowały w czasie Holokaustu Malwinę Kańską i jej męża.
W czasie niemieckiej okupacji uratowali w Rzeszowie Hermana i Rachelę Kassów.
We wsi Łukowe k. Leska uratowali od zagłady Meilecha Segala.
Prawniczka, która mieszkając podczas wojny w Rzeszowie przy ul. Krakowskiej 4 udzielała pomocy Żydom. Gdy jeden z nich został aresztowany przez Gestapo i wydał miejsce ukrywania się u Boczar, ta zbiegła do Warszawy. Zamieszkawszy tuż obok getta nadal udzielała pomocy Żydom, tym razem rodzeństwu Rozenholców. Walczyła w Powstaniu Warszawskim.
W czasie Holokaustu ratowała w Lubaczowie Miriam i Meira Szenker oraz Lucię Grinszpan.
Polityk, dyplomata, podczas II wojny światowej członek oddziału „Żegoty” we Lwowie, w którym był skarbnikiem.
W przemówieniu radiowym, wygłoszonym w Londynie, skierowanym do Polaków w okupowanej przez Niemcy Polsce, gen. Władysław Sikorski, premier rządu polskiego na uchodźstwie, zaapelował o udzielanie pomocy Żydom.
Podczas niemieckiej okupacji pracowała jako felczerka i położna w warszawskim ośrodku zdrowia przy ul. Grochowskiej. Tam też organizowała pomoc finansową dla uwięzionych w getcie Żydów. W 1942 r. Bussoldowa powierzono wydostaną z getta żydowską dziewczynkę. Stanisława Bussoldowa stałą się jej przybraną matką. Uratowana dziewczynka to Elżbieta Bussoldowa, po mężu Ficowska – urzędnik, działaczka społeczna, pedagog, autorka publikacji skierowanych do dzieci i młodzieży.
Polska Romini, zwana „romską Sendlerową”. Uratowała blisko 50 dzieci romskich i żydowskich.
W czasie niemieckiej okupacji Maria i Krystyna Denasiewicz ukrywały w Przemyślu Felicję Schwam, której rodzice nie przeżyli Holokaustu. Felicja została ochrzczona i przyznano jej aryjskie dokumenty.
Szmul Zygielbojm, przywódca żydowskiej socjalistycznej partii Bund i jej przedstawiciel w Radzie Narodowej RP (namiastce polskiego parlamentu na uchodźstwie) dopuścił się samobójstwa w proteście przeciw bezczynności wolnego świata wobec Zagłady dokonującej się na okupowanych ziemiach polskich.
Działaczka społeczna, socjalistka, członkini „Żegoty”, pracownica Referatu Dziecięcego. Wraz ze współpracownikami ratowała blisko 2 500 dzieci pochodzenia żydowskiego, wyprowadzając je z getta i ukrywając w sierocińcach i u polskich rodzin.
W czasie niemieckiej okupacji rotmistrz Witold Pilecki dobrowolnie został więźniem obozu koncentracyjnego w Auschwitz-Birkenau, by poznać realia tam panujące, w tym mechanizmy Zagłady. Raporty o sytuacji w Auschwitz przekazywał swoim zwierzchnikom z konspiracji. Po wojnie skazany na śmierć pod zarzutem m. in. przygotowywania zamachów na przedstawicieli władz, współpracy z Niemcami i szpiegostwa.
W Przemyślu ukrywali z swoim mieszkaniu Jadwigę Haupt, jej ojca Mieczysława oraz ich krewne – Alicję i Halinę Halpern.
Pisarka i dziennikarka. W czasie niemieckiej okupacji uratowana przez polską rodzinę.
Rodzina Czajkowskich ze Zręcina k. Krosna zasadziła drzewko symbolizujące Sprawiedliwych w Yad Vashem w Jerozolimie.
Matylda z córkami Heleną i Ireną uratowały w Przemyślu Lusię Rozen.
Polski działacz społeczny i polityk, poseł do Krajowej Rady Narodowej (1945-1946), uczestnik Powstania Warszawskiego, Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. W 1986 r. stanął na czele Polskiego Towarzystwa Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata.
W Łukawicy k. Leska uratowali od zagłady członków żydowskich rodzin Alt, Buchbinder i Brandel.
W czasie okupacji niemieckiej ukrywał się w Krzemienicy i w Markowej. Po latach stał się orędownikiem powstania w Markowej muzeum upamiętniającego Polaków, którzy ratowali Żydów.
Polski artysta estradowy, wykonawca wielu piosenek-szlagierów. W czasie okupacji niemieckiej ukrywał swoich przyjaciół Żydów. Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.
W czasie Holokaustu w Soninie k. Łańcuta uratowali Basię, Szylę i Józka Gurfein z Łańcuta oraz Chila Melona.
Legendarny kurier, który z polecenia rządu polskiego na uchodźstwie informował przywódców politycznych Zachodu, w latach 1942-1943, o realizowanym przez nazistowskie Niemcy planie zagłady Żydów. Spotkał się jednak przede wszystkim z niezrozumieniem i obojętnością. Do końca życia cierpiał z powodu niepowodzenia tej misji.
W Zręcinie k. Krosna uratowali od zagłady członków żydowskich rodzin Lipnerów, Bergmanów, Morgensternów i Brajtowicz. W póżniejszych latach tytuły Sprawiedliwych przyznano także ich dzieciom – Jerzemu Andrzejowi, Walerianowi oraz Bronisławie.
W czasie niemieckiej okupacji Stefania i Jan Chodorowie oraz ich córka Stanisława z Kolbuszowej ratowali Normana i Lejbusza Salsitzów.
Jedno z 6 dzieci Wiktorii i Józefa Ulmów z Markowej. Zabity z rodzicami i rodzeństwem przez niemieckich żandarmów 24 marca 1944 r.
W czasie Holokaustu Helena i Jan Zadworni z Dąbrowy k. Lubaczowa ukrywali Mosze Lehrera.
W sumie w tym obozie zginęło 960 tys. Żydów, 70-75 tys. Polaków, 21 tys. Romów i Sinti, 15 tys. jeńców sowieckich oraz 10-15 tys. więźniów innych narodowości.
W czasie niemieckiej okupacji uratował wnuka i synową Ludwika Zamenhofa, słynnego twórcy języka esperanto. Pomocy udzielał współpracując z księdzem Marcelim Godlewskim, również Sprawiedliwym wśród Narodów Świata.
W czasie niemieckiej okupacji rodzina Lachów z Babic pod Przemyślem ukrywała Mendla Rapsa, Rózię Englard i Esterę Englard-Korman.
Polski urzędnik konsularny w Bernie. Członek tzw. „Grupy Ładosia”, która w czasie wojny i okupacji na szeroką skalę ratowała Żydów za pomocą fałszywych paszportów krajów latynoamerykańskich.
W czasie niemieckiej okupacji, w Sanoku Stefania i Stanisław oraz Michał Pyrcakowie, wraz z nieznaną z imienia osobą o nazwisku Kuśmierczyk, ratowali żydowskie rodziny Libermanów, Kramerów i Forerów.
Wiktoria i Józef Ulmowie z Markowej ukrywali ośmioro Żydów z rodzin: Goldmanów (prawdopodobnie Saula i jego synów), Grünfeldów i Didnerów (siostry Gołdę i Leę wraz z córką tej drugiej). 24 marca 1944 r. niemieccy żandarmi rozstrzelali ukrywanych Żydów oraz całą rodzinę Ulmów, nie oszczędzając dzieci.
Inżynier i żołnierz Armii Krajowej W czasie niemieckiej okupacji ratował życie Barbarze Golde, jej synowi, Dorze Katz i Edwardowi Tohari-Warszawskiemu. Uznany za Sprawiedliwego wśród Narodów Świata.
Mieszkający w Loos-en-Gohelle w pobliżu Lens (depatrament Nord) emigranci z Polski – Marianne, jej mąż Joseph i ich córka Marianne – uratowali żydowskie rodzeństwo: Norberta i Miriam Cymbalist.
Mieszkający we Francji emigranci z Polski uratowali w czasie Holokaustu Nachuma i Miriam Cymbalist.
Polski urzędnik konsularny, ekonomista i działacz diaspory żydowskiej. Członek tzw.Grupy Ładosia, która w Bernie, pod kierownictwem polskiego posła Aleksandra Ładosia, masowo ratowała Żydów za pomocą fałszywych paszportów krajów latynoamerykańskich.
W czasie Holokaustu Stefan Chemicz z Krosna ratował żydowską rodzinę Tischler.
W utworzonym dwa miesiące wcześniej getcie zgromadzono około 3 000 Żydów z Sokołowa i okolicznych wsi, a także z Łodzi. Po likwidacji przeniesiono ich do getta w Rzeszowie, a stamtąd wywieziono do obozu zagłady w Bełżcu.
We wioskach w powiecie mińskim (Mazowieckie) niemiecka żandarmeria zamordowała 26 Polaków i 3 Żydów.
Poeta, prozaik, historyk literatury, dyplomata, tłumacz. Noblista w dziedzinie literatury z 1980 r. Wraz z bratem Andrzejem, żołnierzem AK, ratowali Żydów w Wilnie i w Warszawie. Obaj bracia uznani zostali za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.
Rodzina Świątków (Maria, Michał, Sebastian i Stefan) z Gaci koło Łańcuta w czasie okupacji niemieckiej uratowała Józefa Goldmana.
Mieszkanka Markowej, córka Chaima Hersza Goldmana i Ettel z d. Riesenbach, ukrywana razem z córką przez rodzinę Ulmów w Markowej i wraz z nimi zamordowana przez niemiecką żandarmerię 24 marca 1944 r.
Profesor akademicki, polityk, dyplomata. Były szef Knesetu i ambasador Izraela w Polsce. W czasie niemieckiej okupacji ukrywany przez polską i ukraińską rodzinę w Borysławiu.
Wybitny pianista i kompozytor mieszkający w Warszawie. Podczas Holokaustu stracił całą rodzinę. On sam ukrywany był przez Polaków, w tym Janinę i Andrzeja Boguckich, przy wsparciu m.in. Witolda Lutosławskiego. W momencie krytycznym życie oszczędził mu kapitan Wehrmachtu Wilm Hosenfeld.
W czasie Holokaustu rodzina Tereszkiewiczów z Chmielnika koło Rzeszowa niosła pomoc Róży, Inie i Janinie Scheinbach.
Większość z około 24 000 Żydów osadzonych w nim zamordowano w pobliskich lasach lub w obozie zagłady w Bełżcu. 2 i 3 września 1943 r. getto w Rzeszowie zostało ostatecznie zlikwidowane.
Pobrali się w kościele parafialnym św. Doroty w Markowej. W ciągu kilku lat małżeństwa doczekali się 6 dzieci. Oczekiwali 7 potomka, gdy zginęli wraz z dziećmi i ukrywanymi Żydami z rodziny Goldmanów/ Szallów, Grünfeldów i Didnerów, rozstrzelani przez niemieckich żandarmów, 24 marca 1944 r.
W Dębicy, gdzie mieszkali, ukrywali Jehudę Zieglera.
Dziennikarka, działaczka społeczna i opiekunka społeczna, współpracownica „Żegoty”.
Pedagog, uczestniczka Powstania Warszawskiego, współpracownica „Żegoty”. Pośmiertnie uznana za Sprawiedliwą wśród Narodów Świata.
Lekarz, uczestnik Powstania Warszawskiego, polityk. Uznany za Sprawiedliwego wśród Narodów Świata.
Tadeusz Rewilak z Jasła ukrywał w czasie niemieckiej okupacji Nachuma, Jakuba i Cwi Weinbergów.
Prawnik, historyk, dyplomata, wykładowca uniwersytecki. W czasie II wojny światowej emisariusz Rządu RP na Uchodźstwie, w latach 1942-1943 informujący Zachód o dokonującej się na terenach okupowanych przez nazistowskie Niemcy zbrodni Holokaustu. Jeden z najbardziej rozpoznawalnych polskich Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.
Było to największe getto na terenie obecnego województwa podkarpackiego. W dniu zamknięcia Niemcy zgromadzili w nim około 22 000 Żydów z Przemyśla i jego okolic.
W czasie niemieckiej okupacji, w Albigowej k. Łańcuta ukrywały Hannę Steinbach (Kesten). Inni członkowie rodziny Kestenów byli ukrywani przez rodzinę Tereszkiewiczów.
Magdalena, Franciszek, Tadeusz i Maria Banasiewicz z Orzechowców k. Przemyśla uratowali od zagłady Żydów z rodzin Nassanów, Erenfreundów, Frenkielów, Teichów, Weidenbaumów, Ornerów, Szatnerów, Reinharzów i Weindilingów.
Wraz z mężem Janem Żabińskim prowadziła Ogród Zoologiczny w Warszawie, który w czasie niemieckiej okupacji stał się kryjówką dla Żydów. Żabińscy pomogli blisko 300 osobom. Uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.
Najstarsze z 6 dzieci Wiktorii i Józefa Ulmów z Markowej. Wraz z rodzeństwem i rodzicami oraz ukrywanymi Żydami z rodzin Goldmanów, Grünfeldów i Didnerów rozstrzelana przez niemieckich żandarmów 24 marca 1944 r.
Getto zamieszkane było przez około 12 000 osób, skupionych na stosunkowo niewielkiej powierzchni. Jego likwidacja trwała do kwietnia 1943 r.
Łączna liczba ofiar niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady w Treblince wyniosła około 800 000.
Pisarz, autor sztuk teatralnych. Pomagał Żydom z getta warszawskiego. Współpracownik „Żegoty”. Uznany za Sprawiedliwego wśród Narodów Świata.
Wybitny zoolog, autor publikacji naukowych i popularnonaukowych, wieloletni dyrektor ZOO w Warszawie. W czasie niemieckiej okupacji wraz z żoną Antoniną ukrywał na terenie ogrodu zoologicznego setki Żydów, najpierw pomagając im wydostać się z warszawskiego getta. Oboje uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.
W akcjach likwidacyjnych (miały również miejsce 31.07. i 3.08.), Niemcy zamordowali na miejscu lub wywieźli do obozu zagłady w Bełżcu ponad 12 000 osób.
Wkroczenie Armii Czerwonej do wsi. Tego dnia z ukrycia wyszli m.in. Weltzowie, ratowani przez Szylarów, a także Abraham Segal, mieszkający u Cwynarów.
Emisariusz Rządu RP na Uchodźstwie przekazał Franklinowi Delano Rooseveltowi raport polskiego podziemia dotyczący niemieckiej okupacji Polski, w tym eksterminacji ludności żydowskiej.
Konspiracyjna organizacja zbrojnego oporu Żydów polskich, najbardziej znana spośród formacji żydowskiego ruchu oporu podczas II wojny światowej. Jej pierwszym dowódcą był Mordechaj Anielewicz.
Zbrojny zryw wolnościowy mieszkańców Warszawy – część Akcji Burza. Wśród walczących w Warszawie znalazło się wiele osób, później odznaczonych medalem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.
Działający od 1941 r. obóz przejściowy dla jeńców w Pełkiniach k. Przeworska, był od sierpnia 1942 miejscem przetrzymywania ludności żydowskiej z okupacyjnego powiatu jarosławskiego. Ostatecznie większość z nich Niemcy wywieźli do obozu zagłady w Bełżcu lub zamordowali w pobliskich lasach
Wybitny pedagog. Wraz z 200 dziećmi żydowskimi i pracownikami sierocińca, którym kierował, zginął w obozie Zagłady w Treblince.
W czasie niemieckiej okupacji Barutowiczowie z Grębowa k. Tarnobrzega uratowali żydowskiego chłopca Dawida (Edmunda) Lichtmana.
Pisarka, działaczka społeczna, twórczyni katolickiej organizacji konspiracyjnej Front Odrodzenia Polski. Wraz z Wandą Krahelską założyła Tymczasowy Komitet Pomocy Żydom. Później w oparciu o Komitet powstanie Rada Pomocy Żydom „Żegota” – jako agenda Delegatury Rządu. Uznana pośmiertnie za Sprawiedliwą wśród Narodów Świata.
W Warszawie ukazał się „Protest!” autorstwa Zofii Kossak-Szczuckiej. Ulotka-plakat w liczbie 5 000 egzemplarzy, kolportowany na ulicach Warszawy, potępiający eksterminację Żydów i nawołujący do niesienia im pomocy.
Lekarz i działacz społeczno-polityczny. Podczas wojny współpracował z „Żegotą”. Uznani, wraz z żoną Natalią, za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Po wojnie długoletni członek PZPR i wiceminister zdrowia. Zmarł w 1989 r.
Powołany przez izraelski Kneset. Od 1963 r. przyznaje tytuł „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata” tym, którzy w czasie Holokaustu pomagali przeżyć skazanym na zagładę Żydom.
Polski działacz socjalistyczny, dziennikarz ze Śląska. Na Węgrzech, wraz z węgierskim dyplomatą i przyjacielem Józefem Antallem seniorem uratował od zagłady ok. 5 000 Żydów. Zamordowany w niemieckim nazistowskim obozie koncentracyjnym w Mauthausen-Gusen. Uznany pośmiertnie za Sprawiedliwego wśród Narodów Świata.
Ustanowiony przez Parlament Europejski w 2008 r., w rocznicę podpisania w 1939 r. paktu Ribbentrop-Mołotow, zawartego między Związkiem Radzieckim a Niemcami, który podzielił Europę na strefy dwóch totalitaryzmów. Celem ustanowienia dnia jest upamiętnienie ofiar masowych deportacji i eksterminacji, a jednocześnie głębsze zakorzenienie demokracji jako fundamentu pokoju i stabilizacji w Europie.
Twórczyni lwowskiego oddziału Rady Pomocy Żydom „Żegota” w 1943 r. Uznana za Sprawiedliwą wśród Narodów Świata.
Lwowski kanalarz, który udzielał pomocy 10 Żydom, za co został pośmiertnie uznany za Sprawiedliwego wśród Narodów Świata. Bohater filmu „W ciemności” w reż. Agnieszki Holland.
Julia, Józef i Janina Barowie z Markowej k. Łańcuta ukrywali w czasie niemieckiej okupacji rodzinę Riesenbachów.
Rodziny Barutów i Urbańskich z Huty Polańskiej koło Krosna udzielały pomocy Józefowi Strengerowi i jego córce Gołdzie.
W czasie Holokustu Anna i Ludwik Sambora oraz dzieci Anny – Eugeniusz Walichnowski i Teresa Sokołowska-Walichnowska w Jodłowej k. Jasła uratowali Malkę i Abrama Fenichelów oraz Leę Charasz.
W tym dniu nazistowskie Niemcy zaatakowały Polskę, rozpoczynając trwającą 6 lat okupację ziem II Rzeczpospolitej. II wojna światowa pochłonęła życie ok. 6 000 000 polskich obywateli, w tym ok. 3 000 000 polskich Żydów.
Pierwszy szef krakowskiej Rady Pomocy Żydom „Żegota”, ponadto współpracownik Rady Głównej Opiekuńczej, organizator kryjówek i podrabianych dokumentów dla Żydów.
Emerytowany pracownik kolei z Przemyśla powieszony przez Niemców za pomoc udzielaną Żydom.
Anna i Andrzej Antonikowie oraz ich córka i Ludwika z Lisich Jam k. Lubaczowa uratowali od Zagłady Małkę Stupp oraz rodzinę Brochów.
Oboje działali w polskim podziemiu (Krzysztof walczył w Powstaniu), współpracowali z Radą Pomocy Żydom „Żegota”. Uratowali w Warszawie m.in. Aleksanda Artmana oraz członków rodziny Teichman. Po wojnie Krzysztof dał się poznać jako wybitny historyk i varsavianista.
Małżeństwo Kazimiera i Michał Kreicarkowie z Dubiecka, z pomocą córki Teresy, uratowało w czasie Holokaustu 10 osób z rodzin Reków, Goldsteinów, Fränkelów i Felsenów.
W czasie Holokaustu Wiktoria i Józef udzielili schronienia 8 Żydom z rodziny Goldman, Grünfeld i Didner. W wyniku donosu wszyscy zostali rozstrzelani przez niemieckich żandarmów, 24 marca 1944 r.
Najmłodsze z dzieci Wiktorii i Józefa Ulmów z Markowej. Wraz z rodzeństwem, ciężarną matką i ojcem, a także ukrywanymi Żydami z rodziny Goldmanów, Grünfeldów i Didnerów, została zabita przez niemieckich żandarmów, 24 marca1944 r.
Ortodoksyjny Żyd pochodzący z Ustrzyk Dolnych, a mieszkający od 1900 r. w Zurychu, jeden z przywódców międzynarodowego, ortodoksyjnego ruchu Agudat Israel. Wraz z polskimi dyplomatami z poselstwa w Bernie uratował kilka tysięcy Żydów za pomocą fałszywych paszportów krajów latynoamerykańskich.
W tym dniu wojska sowieckie wtargnęły na tereny Polski, zaatakowanej dwa tygodnie wcześniej przez nazistowskie Niemcy, zajmując jej wschodnią część. Tym samym Polska została podzielona między dwa totalitaryzmy: hitlerowski i stalinowski.
W latach okupacji niemieckiej, wraz z bratem Czesławem, pomagał rodzinom Trossów i Wołkomińskich. Obaj zostali uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.
Organizacja zrzesza Polaków odznaczonych medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata (od 2014 r. także ich potomków).
Helena Cwynarowa z Markowej, wraz z mężem Janem, w 1943 r. przyjęła pod swój dach Abrahama Segala, kilkunastoletniego Żyda z Radymna, który pozostał z nimi do końca niemieckiej okupacji.
W czasie niemieckiej okupacji, w Rzeszowie, nauczycielka pomogła znajomemu Abrahamowi Heinbergowi wydostać się z getta i wyjechać na przymusowe roboty do Niemiec. Heinberg, znany później jako Roman Harte, po wojnie został filmowcem, współpracującym z wybitnymi kinematografami w kraju i za granicą.
Basia była w 1939 r. kilkunastoletnią uczennicą. Pisała swoje zapiski od 1938 r. Od momentu wybuchu wojny stawały się one coraz bardziej dramatyczne w związku z obrotem sytuacji wojennej i coraz większym zagrożeniem dla Żydów. Ostatni wpis w dzienniczku nosi datę 24 września 1939.
W czasie Holokaustu ukrywali w Rudce k. Jarosławia braci Lejzora i Rubina Bratenów.
W czasie niemieckiej okupacji uratowali w Lesku Jaffę i Natana Wolochów (Wallachów).
Jego inicjatorkami były Zofia Kossak-Szczucka i Wanda Krahelska-Filipowiczowa. Na jego fundamencie w grudniu 1942 r. powstała Rada Pomocy Żydom „Żegota”- będąca już agendą Delegatury Rządu.
Największe getto żydowskie w Generalnym Gubernatorstwie i całej okupowanej przez nazistowskie Niemcy Europie, gromadzące do ok. 450 000 Żydów. Ostatecznie zlikwidowane w maju 1943 r.
Jedno z 6 dzieci Wiktorii i Józefa Ulmów z Markowej. Wraz z rodzeństwem, ciężarną matką oraz ojcem, a także ukrywanymi Żydami z rodzin Goldmanów, Grünfeldów i Didnerów, zamordowana przez niemieckich żandarmów 24 marca 1944 r.
W miejscowości Długie k. Sanoka ukrywała w czasie Holokaustu Ewę Margulies i Rózię Schabes.
Adwokat i sędzia, brat Gustawa, autora „Innego świata”. Podczas wojny wraz z żoną Felicją angażował się w pomoc Żydom. Współpracował z „Żegotą”, założył konspiracyjną komórkę „Felicja”, która objęła pomocą ok. 1/5 Żydów ukrywających się w Warszawie.
Działaczka społeczna. W czasie niemieckiej okupacji, działając w „Żegocie” i współpracując z Ireną Sendlerową, ratowała dzieci żydowskie.
Aleksander Zelwerowicz oraz jego córka, Helena Zelwerowicz-Orchoń – oboje aktorzy – ukrywali Żydów w swoim mieszkaniu w Warszawie.
Prawnik, działacz społeczny, współzałożyciel ONR. W czasie niemieckiej okupacji żołnierz Narodowych Sił Zbrojnych i Armii Krajowej. Wraz z ojcem Wojciechem współpracował z „Żegotą”. Obaj zostali odznaczeni (ojciec pośmiertnie) w 1983 r. medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.
W czasie niemieckiej okupacji Marianna Krasnodębska (z domu Jarosz) wraz z rodzicami i rodzeństwem ukrywała w miejscowości Piaski kilkunastu Żydów. Marianna, jej bracia Aleksander i Maksymilian, oraz rodzice Anna i Ignacy, uznani zostali za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.
Polski prawnik, publicysta i działacz ruchu ludowego, w latach 1940-1942 więzień Pawiaka, KL Auschwitz-Birkenau i Neuengamme, a od 1942 r. współpracownik „Żegoty”. Uznany za Sprawiedliwego wśród Narodów Świata.
Tego dnia ok. 300 więźniom obozu zagłady w Sobiborze udało się zbrojnie wydostać do lasu. Do końca okupacji przetrwało ok. 60 z nich.
Na terenie Generalnego Gubernatorstwa wprowadzono karę śmierci dla Żydów którzy bez pozwolenia oddalali się od wyznaczonych im dzielnic oraz dla Polaków którzy udzielali pomocy Żydom.
W czasie niemieckiej okupacji uratowali Blimę Schif, ukrywając ją w swoim domu koło Dynowa.
Duchowny katolicki i działacz społeczny. Kapelan Szarych Szeregów i Armii Krajowej, współpracownik „Żegoty”.
Lekarka, anestezjolożka i specjalistka chorób krwi u dzieci, powstaniec warszawski. W czasie niemieckiej okupacji wraz z mężem Feliksem Kanabusem niosła pomoc Żydom, przeprowadzając operacje mające na celu ukrycie semickiej fizjonomii.
W czasie niemieckiej okupacji, w Cergowej k. Dukli uratowali Jeszułę i Józefa Guzików.
W Gębiczynie k. Pilzna ratowały przed zagładą Adelę Wołek, Leona i Mietka Schnepsów.
W czasie niemieckiej okupacji, w Odrzykoniu k. Krosna przyjęli pod swój dach Ciporę Katz (Reem), przedstawiając ją jako adoptowaną przez nich chrześcijańską sierotę i tym samym ratując przed zagładą.
Siostra Alfonsa, wraz z innymi sercankami z Przemyśla, uratowała 13 żydowskich dzieci.
Mieszkając podczas wojny w Rzeszowie przy ul. Krakowskiej 4, udzielała pomocy Żydom. Gdy jeden z nich został aresztowany przez Gestapo i wydał miejsce ukrywania się u Boczar, ta zbiegła do Warszawy. Zamieszkawszy tuż obok getta nadal udzielała pomocy Żydom, tym razem rodzeństwu Rozenholców. Walczyła w Powstaniu Warszawskim.
Drzewko uroczyście zasadzili Maria Kann i Władysław Bartoszewski – członkowie Rady Pomocy Żydom „Żegota” i Sprawiedliwi wśród Narodów Świata.
Mieszkające w Przeworsku małżeństwo Sołków ukrywało Jerachmiela Bergnera.
Polski emigrant we Francji, który w Paryżu – wraz z żoną Marią – niósł pomoc przedstawicielom społeczności żydowskiej. Maria i Czesław Szafrańcowie uznani zostali za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.
W niemieckim obozie zagłady w Bełżcu od marca do grudnia 1942 r. Niemcy zamordowali około 450 000 osób, przede wszystkim Żydów z Polski, ale też z Niemiec, Austrii, Czech i Słowacji.
W czasie niemieckiej okupacji Katarzyna Szyfner i jej syn Eugeniusz Szyfner z majątku w Chorzelowie k. Mielca uratowali Jankiela Hellera, Maksymiliana Grossa oraz Matyldę i Dawida Zuckerbrotów.
Polityk, publicysta, oficer kontrwywiadu Armii Krajowej, od grudnia 1942 r. w Żegocie, członek Wydziału Spraw Wewnętrznych i kierownik Referatu Żydowskiego Delegatury Rządu na Kraj.
Aktor filmowy i teatralny, śpiewak operowy i piosenkarz. W czasie Holokaustu wraz z żoną Janiną uratował w Warszawie m. in. Władysława Szpilmana.
Na pamiątkę tego dnia w 1937 r. ustanowiono święto państwowe, zakazane w czasach komunistycznych.
Zakonnica, dominikanka, która zmarła w wieku 110 lat. W czasie niemieckiej okupacji wraz z innymi dominikankami ukrywała w klasztorze w Wilnie kilkanaście osób pochodzenia żydowskiego. Uznana za Sprawiedliwą wśród Narodów Świata.
Sportowiec, piłkarz, działacz sportowy, księgarz, współwłaściciel księgarni i wydawnictwa Gebethner i Wolff, żołnierz, powstaniec warszawski, który poniósł śmierć jako jeniec, w wyniku ran odniesionych podczas Powstania Warszawskiego. Niósł pomoc m.in. rodzinie Abrahamerów, których ostatecznie zdołał ewakuować na Węgry. Uznany za Sprawiedliwego wśród Narodów Świata.
Lekarz chururgii, podczas wojny oranizujący operacje plastyczne niwelujące u Żydów rysy semickie. W operacjach asystowała w charakterze anestozjologa jego żona Irena. Obydwoje uczestniczyli w Powstaniu Warszawskim. Uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.
Polski lekarz chururgii, podczas wojny oranizujący operacje plastyczne niwelujące u Żydów rysy semickie. W operacjach asystowała w charakterze anestozjologa jego żona Irena. Obydwoje uczestniczyli w Powstaniu Warszawskim. Obydwoje też uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.
Niemieccy żandarmi zamordowali 4 osoby za dostarczanie żywności Żydom ukrywającym się w lesie.
Lekarka, powstaniec warszawski, dowódca kobiecego oddziału minerskiego. W czasie Holokaustu udzielała pomocy Żydom indywidualnie oraz współpracując z „Żegotą”.
Lekarz-ginekolog. Wraz z rodziną Cygan-Cyganiewiczów uratowała Żydówkę – Sarę Reis.
Od tego dnia obowiązkowe było noszenie przez Żydów na prawym rękawie ubrań opasek z Gwiazdą Dawida.
Powołana przy Delegaturze Rządu RP na Kraj „Żegota” była jedyną w całej okupowanej przez Niemcy Europie organizacją państwową utworzoną po to, by ratować Żydów. Szacuje się, że pomoc „Żegoty” dotarła do kilkudziesięciu tysięcy osób pochodzenia żydowskiego.
Tego samego dnia, 4 grudnia 1942, w dwóch miejscowościach na Podkarpaciu Niemcy zamordowali Polaków pomagającym ukrywającym się w okolicy Żydom. W Pantalowicach zamordowano 6 osób, zaś w Hadlach Szklarskich 3 osoby.
4 grudnia 1942 r. żandarmeria niemiecka zamordowała 6 osób w Pantalowicach i 3 osoby w Handlach Szklarskich za pomoc w ukrywaniu Żydów.
Jedno z 6 dzieci Wiktorii i Józefa Ulmów z Markowej. Wraz z rodzeństwem i rodzicami, a także ukrywanymi Żydami z rodziny Goldman, Grünfeld i Didner, zamordowany przez niemieckich żandarmów 24 marca 1944 r.
Za pomoc Żydom Niemcy zabili w Ciepielowie Starym i Rekówce (na Mazowszu) 31 Polaków, w tym 7-osobową rodzinę Kowalskich, członków rodzin Kosiorów, Obuchiewiczów i Skoczylasów.
Kilkunastu mieszkańców Świesielic (w gminie Ciepielów, na południowy wschód od Radomia) zostało zamordowanych przez niemieckich żandarmów za sprzyjanie ruchowi oporu i pomoc ukrywającym się Żydom.
Pierwszy na ziemiach polskich niemiecki obóz zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem był ośrodkiem masowej, zagłady Żydów w Kraju Warty. Jeszcze w grudniu 1941 r. zginęło tam ok. 700 Żydów otrutych spalinami samochodowymi. Szacuje się, że w czasie funkcjonowania obozu zamordowano tam od 150 000 do 350 000 ofiar.
Aktorka i pedagog. W czasie niemieckiej okupacji pomagała ukrywać się w Warszawie osobom żydowskiego pochodzenia, w tym swojemu mężowi Józefowi Orchoniowi. W r. 1979 została wraz z ojcem (wielkim aktorem Aleksandrem Zelwerowiczem) odznaczona tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.
Żona Józefa Ulmy i matka 6 dzieci. Wszyscy oni zginęli z rąk niemieckich żandarmów za ukrywanie żydowskiej rodziny Goldmanów, 24 marca 1944 r.
Wiktoria Niemczak była od od 1935 r. żoną Józefa Ulmy, potem matką ich sześciorga dzieci. Wraz z mężem i dziećmi, będąc jednocześnie w zaawansowanej ciąży, została zamordowana przez niemieckich żandarmów za ukrywanie Żydów z rodzin Goldmanów/„Szallów”, Grünfeldów i Didnerów, 24 marca 1944 r.
Poeta, eseista i tłumacz. W czasie niemieckiej okupacji wraz z żoną, Maryną, ukrywał w domu w Warszawie łącznie kilkunastu Żydów, w tym poetę Tadeusza Hollendra, nastoletniego Janka Wilka i rodzinę Tenenbaumów. Małżonkowie Zagórscy zostali uznani za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.
Pojmani w łapankach dzień wcześniej Żydzi przez noc przechowywani byli w piwnicy jednego z markowskich domów. Nad ranem niemieccy żandarmi wyprowadzili wszystkich na tzw. okop, na obrzeżach Markowej i rozstrzelali łącznie ok. 30 osób.
Działaczka Organizacji Bojowej PPS, współtwórczyni Tymczasowego Komitetu Pomocy Żydom, przekształconego następnie w Radę Pomocy Żydom „Żegota”. Odznaczona medalem „Sprawiedliwi wśród Narodów Świata”.
Lekarz, profesor pediatrii. W czasie niemieckiej okupacji pracował w Rozwadowie. Często przedostawał się do getta, by leczyć zgromadzonych tam Żydów. Gdy znajomy lekarz Stanisław Matulewicz odkrył, że za pomocą pewnej niegroźnej bakterii można otrzymać pozytywny wynik testu na tyfus plamisty, Łazowski zaczął wykorzystywać szczepionkę, by symulować epidemię i tym samym trzymać Niemców z dala od lokalnej ludności. Ocalił tym samym wielu mieszkańców Rozwadowa i okolicy, w tym także wielu Żydów z pobliskiego getta.
Przebywało w nim około 24 000 Żydów. Zostało zlikwidowane 2/3 września 1943 r.
List skierowany do zwierzchnika Kościoła katolickiego, w którym Prezydent RP na uchodźstwie prosi o interwencję w sprawie masowych mordów na Polakach i Żydach w okupowanej przez Niemców Polsce.
Jezuita, administrator sanktuarium w Żyrowicach na Polesiu. Po zajęciu tych terenów przez III Rzeszę nawoływał z ambony do pomocy Żydom i sam im pomagał. 18 grudnia 1942 został przez Niemców aresztowany, a następnie, 19 grudnia, zabity.
Związani z górami – wspinaczka była pasją zarówno Kazimiery (romanistki, tłumaczki, działaczki ruchu kobiecego) jak i jej syna Jerzego Wawrzyńca (muzykologa, pisarza i kompozytora). W czasie niemieckiej okupacji uratowali co najmniej 7 osób, ukrywając je w swoim warszawskim mieszkaniu.
Zastępca polskiego posła w Bernie, Aleksandra Ładosia, w latach 1940–1945 i najbliższy jego współpracownik w dziele ratowania europejskich Żydów za pomocą fałszywych paszportów krajów latynoamerykańskich.
W czasie niemieckiej okupacji, wraz z żoną Barbarą Reńską, pomagał w Warszawie m.in. Annie Bajer-Dratner i Irenie Filozof. W 1973 r. Wacław Zagórski i jego żona zostali uznani za „Sprawiedliwych wśród Narodów Świata”.
W czasie niemieckiej okupacji, w Przemyślu uratowała Jakuba Bergera.