30 stycznia 2023 odbyło się w siedzibie Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II czwarte sympozjum Akademii Sprawiedliwych. Akademia jest wspólnym dziełem naszego Muzeum oraz Uniwersytetu Papieskiego, Instytutu Przestrzeni Obywatelskiej Pro Publico Bono oraz Parafii św. Józefa w Krakowie.

Spotkanie było poświęcone wybitnej postaci medycyny i humanistyki – profesorowi Antoniemu Kępińskiemu. Dla naszego Muzeum w dorobku Profesora szczególnie interesujące są dwie perspektywy:

– jego, jako psychiatry, stosunku do osób chorych;

– jego zainteresowania przeżyciami i doświadczeniami osób, które były ofiarami wojny –  w tym zwłaszcza więźniami  obozów koncentracyjnych.

Osią spotkania był wykład Wojciecha Bonowicza – poety i publicysty, znawcy twórczości ks. Józefa Tischnera i Antoniego Kępińskiego – zatytułowany: „Nadzieja na człowieka. O dziele i wizji Antoniego Kępińskiego”.

Kępiński – mówił Bonowicz – był człowiekiem przekraczającym bariery i wychodzącym poza utarte ścieżki, także jako psychiatra. Czerpał z innych dziedzin. Od Tischnera zaczerpnął ideę spotkania jako sytuacji egzystencjalnej dwóch osób. Od Korczaka wziął przekonanie, że dziecko nie jest gorszym człowiekiem.

Kępiński sam był więźniem obozu koncentracyjnego, skąd wyniósł m. in. doświadczenie ciężkiego pobicia. Było to przeżycie traumatyczne, ale uporanie się z własną traumą pomogło mu później jako lekarzowi lepiej rozumieć swoich pacjentów.

Jego stosunek do pacjentów był nowatorski. Kępiński mawiał: „nie ma pacjenta, jest człowiek”, co było po trosze formą retorycznej przesady”, bo pacjent jako oddzielny byt oczywiście istnieje. Ale istotne w tym było spojrzenie na chorego jako na człowieka. Chory nie przestaje być człowiekiem. Także chory psychicznie nie przestaje być człowiekiem.

Badania Kępińskiego nad „KZ syndrome” były nominalnie oparte na przeżyciach więźniów obozów hitlerowskich. Ale było oczywiste, że opisana przez niego jednostka chorobowa odnosiła się także do osób (a nie brakowało ich w powojenne Polsce), które przeszły przez sowieckie łagry.

Obóz koncentracyjny (łagier) to pracach Kępińskiego system przemocy. Żeby go przetrwać, trzeba było znaleźć w sobie zasoby psychiczne, niekiedy głęboko ukryte, trzeba było je siłą woli zmobilizować. A cóż dopiero, żeby pomagać w tych  warunkach przetrwać innym.

To nas prowadzi do postaw Sprawiedliwych podczas II wojny światowej, a w szczególności polskich Sprawiedliwych – ich świadectwo jest przedmiotem głównej narracji naszego Muzeum.