4 grudnia 1942 utworzono Radę Pomocy Żydom, działającą przy Delegaturze Rządu na Kraj. Jej pełny konspiracyjny kryptonim to „Konrad Żegota”, ale zwykle skracano go do „Żegota”. Była jedyną tego rodzaju organizacją w całej okupowanej przez Niemcy Europie.

Po pierwsze, miała status instytucji państwowej, stanowiąc część Polskiego Państwa Podziemnego. Po drugie, usytuowana była na wysokim, bo rządowym szczeblu PPP. Po trzecie wreszcie, była „Żegota” instytucją powołaną specjalnie dla ratowania Żydów.  Ważna jest tu okoliczność czasu. Przypomnijmy bowiem, że decyzja władz III Rzeszy o „ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej” (Endlösung der Judenfrage) zapadła na konferencji w Wannsee na początku 1942 r.

Faktycznie  masowa eksterminacja Żydów trwała już od jesieni 1941 (w obozie Kulmhof), a w ciągu 1942 roku nabrała tempa (np. w Bełżcu). Zatem „Żegota” powstała, gdy machina Zagłady była w pełni rozpędzona.

„Żegota” była też specyficznym fenomenem społecznym, obrazem pluralizmu podziemnego społeczeństwa polskiego. Znaleźli się w niej przedstawiciele różnych środowisk społeczno-politycznych, z lewicy i z prawicy, narodowcy i kosmopolici, zarówno Polacy, jak i Żydzi. Szacuje się, że pomoc „Żegoty” dotarła do kilkudziesięciu tysięcy osób pochodzenia żydowskiego.

11 sierpnia 1942 opublikowany został słynny apel Zofii Kossak-Szczuckiej do polskich katolików o przełamanie postawy obojętności wobec prześladowań Żydów. Trwała już wtedy likwidacja getta warszawskiego. Kilka tygodni później, 27 września 1942, założono, z udziałem Kossak-Szczuckiej,  Tymczasowy Komitet Pomocy Żydom im. Konrada Żegoty, który był organizacją społeczną. Powołana w jego miejsce 4 grudnia 1942 Rada Pomocy Żydom miała już charakter instytucji podporządkowanej polskiemu rządowi na emigracji.

Fot.: sprawiedliwi.org.pl