Dla Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej przypadający na 24 marca Dzień Pamięci jest szczególnie ważny, ponieważ ustanowiono go w rocznicę śmierci patronów tej instytucji. W tym roku obchody miały jeszcze bardziej podniosły charakter ze względu na okrągłą rocznicę zbrodni w Markowej. Muzeum Polaków Ratujących Żydów przygotowało szeroki program wydarzeń, które wpisały się w trwające od 8 marca pod hasłem „Dziedzictwo Markowej – fenomen polskiej kultury solidarności” – I Dni Dziedzictwa Błogosławionej Rodziny Ulmów. Punktem kulminacyjnym obchodów organizowanych na terenie Muzeum w Markowej była ceremonia zorganizowana przez władze Samorządu Województwa Podkarpackiego z udziałem prezydenta RP Andrzeja Dudy oraz msza św. pod przewodnictwem ks. kardynała Marcello Semeraro, prefekta Dykasterii Spraw Kanonizacyjnych Stolicy Apostolskiej. Przed tymi uroczystościami odbyły się dwie ceremonie pamięci istotne z punktu widzenia programu realizowanego przez Muzeum Polaków Ratujących Żydów. Wzięła w nich udział kilkunastoosobowa delegacja z Esens, miasta w Dolnej Saksonii, w którym po II wojnie światowej żył Eilert Dieken – kat z Markowej.
Główne uroczystości państwowe Narodowego Dnia Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką odbyły się w niedzielę, 24 marca na Placu Pamięci Muzeum Polaków Ratujących Żydów. Gościem honorowym uroczystości był prezydent RP Andrzej Duda wraz z delegacją z Kancelarii Prezydenta oraz ambasador RP przy Stolicy Apostolskiej Adam Kwiatkowski. Wśród znamienitych gości znaleźli się również przedstawiciele Kościoła na czele z ks. kardynałem Marcello Semeraro, metropolitą przemyskim ks. abp. Adamem Szalem, arcybiskupem seniorem ks. Józefem Michalikiem oraz ordynariuszem rzeszowskim ks. bp. Janem Wątrobą. Obecny był Konsul Generalny Niemiec w Krakowie Holger Mahnicke, parlamentarzyści, przedstawiciele samorządów na czele z marszałkiem Władysławem Ortylem oraz Wojewoda Podkarpacka Teresa Kubas-Hul. Nie zabrakło także przedstawicieli instytucji kultury i edukacji, służb mundurowych, a przede wszystkim mieszkańców regionu, których rodziny w czasie II wojny światowej niosły pomoc żydowskim sąsiadom.
W swoim okolicznościowym wystąpieniu prezydent Andrzej Duda przypomniał, że 24 marca, czyli dzień śmierci bł. Rodziny Ulmów, jest zarazem Narodowym Dniem Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką. Jak zaznaczył, to święto upamiętnia – według różnych szacunków – nawet około miliona Polaków, którzy w okresie II wojny światowej udzielali pomocy swoim współobywatelom pochodzenia żydowskiego.
– Najbardziej wymownym i najbardziej znanym – rozpowszechnionym na cały świat przykładem takiej właśnie polskiej rodziny jest Rodzina Ulmów stąd, z tej miejscowości na Podkarpaciu, z Markowej. To oni udzielali pomocy swoim żydowskim sąsiadom – rodzinie Goldmanów i ich krewnym – i za tę pomoc zostali w sposób bezwzględny zamordowani. Wszyscy razem – razem z tymi, którym pomagali. Józef i Wiktoria Ulmowie, ich dzieci: Stasia, Basia, Władzio, Franek, Antoś, Marysia i wreszcie to najmłodsze, które było jeszcze w łonie matki. Wszyscy – bez cienia litości! – mówił Prezydent RP.
Prezydent przypomniał, że w Polsce, w odróżnieniu od innych okupowanych przez Niemcy krajów Europy, za pomoc Żydom groziła kara śmierci. Zwrócił uwagę, że hitlerowscy oprawcy byli bezwzględni i nie mieli litości nawet dla dzieci Wiktorii i Józefa Ulmów.
Prezydent zauważył, że mimo straszliwej zbrodni dokonanej na Ulmach, która przecież była wiadoma wszędzie, w całej okolicy, nie tylko w tej wiosce, w markowskich domach II wojnę światową przetrwało 21 ukrywanych Żydów.
Podczas obchodów Narodowego Dnia Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką prezydent Andrzej Duda wręczył odznaczenia państwowe osobom zasłużonym w pielęgnowaniu pamięci o poświęceniu rodziny Ulmów i innych bohaterów oraz złożył wieniec przed pomnikiem upamiętniającym męczeńską śmierć bł. Rodziny Ulmów w Sadzie Pamięci Muzeum Polaków Ratujących Żydów.
Dalsza część uroczystości odbyła się w kościele pw. św. Doroty w Markowej. Eucharystię z okazji 80. rocznicy śmierci bł. Rodziny Ulmów koncelebrował papieski delegat kardynał M. Semeraro, który we wrześniu ubiegłego roku przewodniczył mszy beatyfikacyjnej Rodziny Ulmów. Jako że uroczystość zbiegła się w czasie ze świętowaniem Niedzieli Palmowej, tuż przed mszą św. kardynał M. Semeraro poświęcił przed kościołem palmy wielkanocne, a następnie goście i uczestnicy mszy św. odbyli procesję z palmami do kościoła.
W homilii wygłoszonej podczas mszy św. ks. kardynał M. Semeraro podkreślił znaczenie bezinteresownej pomocy i poświęcenia dla innych – Możemy to czynić ofiarując bliźnim nasz czas i zdolności, okazując im naszą troskę i uwagę – mówił watykański hierarcha. – Nie żałujmy zatem naszych sił i możliwości, poświęcając je innym i ich potrzebom, zwłaszcza, gdy znajdują się w trudnej sytuacji – apelował.
W przededniu Narodowego Dnia Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką wizytę w Muzeum Ulmów złożył Bartłomiej Sienkiewicz, Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Minister zapoznał się z działalnością programową Muzeum i zwiedził wystawę czasową „Błogosławieni Sprawiedliwi, albowiem… Opowieść o Rodzinie Ulmów”. W muzealnym Sadzie Pamięci Minister Sienkiewicz oddał hołd błogosławionej Rodzinie Ulmów i złożył wieniec pod pomnikiem poświęconym Ich pamięci.
23 marca odbyła się również Ceremonia Pamięci w hołdzie Polakom ratującym Żydów podczas II wojny światowej. Na muzealnej Ścianie Pamięci odsłonięto kolejne tabliczki z nazwiskami heroicznych Polaków, którzy z narażeniem życia ratowali Żydów na ziemi podkarpackiej podczas II wojny światowej. Upamiętnieni zostali: Antoni Cyran, Jadwiga i Jan Grzybowie, Władysław Jabłoński oraz Dorota Wojtuń.
Odsłonięcie pamiątkowych tabliczek poprzedziło złożenie kwiatów przy pomniku na Placu Pamięci poświęconym pamięci żydowskich ofiar Zagłady i ich anonimowych polskich wspomożycieli.
Motto Ceremonii Pamięci – „Wolni Gorejąc”, inspirowane poezją Cypriana Norwida, przypomina nam, że prawdziwa wolność jest nierozerwalnie związana z miłością bliźniego i gotowością do niesienia pomocy.
Uroczystość niedzielną, 24 marca poprzedziła Ceremonia Pamięci w Hołdzie Mieszkańcom Markowej, którzy podczas II wojny światowej udzielali pomocy skazanym na zagładę Żydom – „Sprawiedliwym z Markowej w hołdzie”. Głównym organizatorem tego wydarzenia jest tradycyjnie Towarzystwo Przyjaciół Markowej. Ceremonia rozpoczęła się spotkaniem w zabytkowym obiekcie Muzeum Wsi Markowa – w Chałupie Szylarów. Tam delegacja z Esens wysłuchała wspomnień Eugeniusza Szylara o realiach ukrywania w jego rodzinnym domu żydowskiej rodziny Weltzów. Po spotkaniu uczestnicy udali się na cmentarz parafialny. Tam złożono kwiaty, zapalono znicze i odmówiono modlitwę przy grobach Sprawiedliwych z Markowej, w tym przy historycznym grobie bł. Rodziny Ulmów. Był to moment refleksji nad bolesną przeszłością, ale też wyraz wdzięczności dla tych, którzy ryzykując własne życie i swoich rodzin, nieśli pomoc skazanym na zagładę Żydom.
Udział w uroczystościach w Markowej delegacji przedstawicieli lokalnych władz i placówek kulturalnych z Esens jest ważnym gestem, pokazującym gotowość do wspólnego upamiętnienia tragicznej przeszłości i budowania relacji opartych na wzajemnym szacunku. Symbolicznym gestem zwieńczającym ich pobyt w Markowej było powołanie do działania Polsko-Niemieckiego Forum Dialogu „Dom Błogosławionych Ulmów”. Spotkanie inauguracyjne Forum, któremu przewodniczył starosta łańcucki Adam Krzysztoń, obyło się w siedzibie Starostwa Powiatowego w Łańcucie. Forum ma być strukturą komunikacji społecznej między Markową i Powiatem Łańcuckim a niemieckim miastem Esens, która ma służyć tworzeniu kultury pamięci opartej na dziedzictwie bł. Rodziny Ulmów i służącej pojednaniu polsko-niemieckiemu.
Fot. Wizyta Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Pana Bartłomieja Sienkiewicza, zbiory MPRŻ;
Fot. Pozostałe wykonane przez Mateusza Inglota (w zbiorach MPRŻ)