„Noc i Dzień Otwartych Drzwi” w Markowej, 1-2 lipca 2023
W pierwszy weekend lipca w Markowej odbędzie się „Noc i Dzień Otwartych Drzwi”.
Pod takim tytułem w tym roku organizowany jest cykl wydarzeń tradycyjnie
związanych z „Dniem Otwartych Drzwi Muzeum Wsi Markowa”. Organizatorem tego muzeum oraz głównym organizatorem tych wydarzeń jest Towarzystwo Przyjaciół Markowej.
W tym roku oferta Muzeum Wsi Markowa oraz Muzeum Polaków Ratujących Żydów, które przystąpiło do przedsięwzięcia dwa lata temu, zostanie poszerzona o specjalną „noc
muzeów w Markowej”.
Ponieważ przeżywamy niezwykły czas oczekiwania na beatyfikację Rodziny Ulmów – męczenników z Markowej, to odbywające się w tym czasie spotkania będą okazją do
zaprezentowania szerokiej publiczności historii i dziedzictwa wsi Markowa – wspólnoty
lokalnej, z której wywodzą się Józef i Wiktoria z Niemczaków Ulmowie. To ta wspólnota,
poprzez kultywowanie pamięci o męczeństwie Ulmów, poprzez swoje zaangażowanie
w poświęconą ich historii kulturę pamięci oraz poprzez wiarę i własne świadectwo o świętości życia i czynu Józefa i Wiktorii, stworzyła warunki zarówno do uprawianej dzisiaj powszechnie kultury pamięci o Polakach Ratujących Żydów, jak i do podjęcia i przeprowadzenia samego procesu beatyfikacji Rodziny Ulmów.
Mamy nadzieję, że zaproponowana formuła spotkań pozwoli jeszcze pełniej
zaprezentować publiczności muzealnej nie tylko dramatyczną historię wsi
Markowa podczas II wojny światowej, ale także jej bogate dziedzictwo kulturowe. To właśnie to dziedzictwo, które zaświadcza mocno o przywiązaniu do chrześcijańskiej wiary i etyki,
stanowi klucz do zrozumienia motywów, którymi kierowali się w swoich wyborach Ulmowie
i inne rodziny z Markowej, podejmując z narażeniem własnego życia decyzję o ratowaniu
skazanych przez Niemców na zagładę Żydów. Chcemy, aby zaplanowane na ten czas spotkania stały się okazją do pogłębionej refleksji nad kształtowaną od pokoleń przez markowian kulturą, a także do lepszego przygotowania się całej społeczności na przyjęcie wielkiej rzeszy
pielgrzymów, zamierzających odwiedzić tę wieś z okazji uroczystości beatyfikacyjnej
10 września b.r. oraz wszystkich turystów, którzy będą chcieli poznawać Markową, jako małą ojczyznę Błogosławionej Rodziny Ulmów.
Główną osią przygotowanych z tej okazji wydarzeń jest plenerowa wystawa
reprodukcji fotograficznych, zatytułowana Niecodzienna codzienność rodziny Ulmów
Józefa i Wiktorii oraz ich dzieci Stasi, Basi, Władzia, Frania, Antosia i Marysi, która będzie od najbliższego weekendu do listopada prezentowana w Zagrodzie – Muzeum Wsi Markowa. Ekspozycja została podzielona na dwie części. Pierwsza składa się z kilkudziesięciu zdjęć autorstwa Józefa Ulmy, który był nie tylko ambitnym gospodarzem i społecznikiem, ale też znany był wśród lokalnej społeczności z licznych pasji, wśród których poczesne miejsce zajmowała fotografia. Pierwszy aparat fotograficzny Józef skonstruował samodzielnie. Później posiadał także
profesjonalny, wyprodukowany fabrycznie sprzęt. Sztukę robienia i wywoływania zdjęć
przyswajał z fachowych książek i czasopism. Za pomocą aparatu fotograficznego
dokumentował to, co znajdowało się w kręgu jego zainteresowań, w tym przede wszystkim życie własnej rodziny, a więc żonę i dzieci; rodziców i rodzeństwo; spotkania sąsiedzkie;
ukrywających się u nich Żydów; gospodarstwo, sad, pasiekę i mleczarnię; życie religijne;
działalność polityczną, społeczną i artystyczną; ważne dla lokalnej społeczności uroczystości; krajobraz i architekturę Markowej, a także codzienność podkarpackiej wsi przed i podczas wojny. Robił tysiące zdjęć. Fotografował nie tylko dla siebie, ale też dla sąsiadów – na
zamówienie.
Przypatrując się fotografiom da się zauważyć, że Józef nie był zwyczajnym
kronikarzem życia swojej rodziny i lokalnej społeczności, ale reportażystą z zacięciem
artystycznym. Potrafił uchwycić sytuację i niezwykły klimat poszczególnych wydarzeń
i miejsc. Ze zdjęć, które robił żonie i sześciorgu dzieciom, emanują emocje – miłość rodzinna
i radość dzieci, często fotografowanych na łonie natury. Niektóre sceny domowe ze zdjęć Józefa przypominają klimatem obrazy mistrzów złotego okresu holenderskiego malarstwa.
Pożółkłe fotografie, wykonane ręką Józefa Ulmy, zachowały się do dziś w wielu
markowskich domach. Zdjęcia, które Muzeum Polaków Ratujących Żydów udostępniło dla
realizacji tej wystawy Towarzystwu Przyjaciół Markowej, pochodzą ze zbiorów prywatnych: Piotra Sagana, Jerzego Ulmy, Zofii Bącal, Zofii Blajer, Antoniego Kluza, Urszuli i Franciszka Niemczaków oraz Mateusza Szpytmy. Towarzystwo Przyjaciół Markowej posiada bogate zbiory fotografii Józefa Ulmy, których część prezentuje na wystawie w formie
archiwizowanych metryczek opisanych przez pierwszego prezesa stowarzyszenia Tadeusza Ruta. Ponadto są też fotografie ze zbiorów rodzinnych Majewskich i Korneckich.
Druga część wystawy ukazuje wydarzenia związane z pamięcią o rodzinie Ulmów
i Sprawiedliwych wśród Narodów Świata z Markowej. Wśród udokumentowanych na
fotografiach uroczystościach jest odsłonięcie Pomnika Pamięci w 60. rocznicę zbrodni
na Ulmach; nadanie imienia Sług Bożych Rodziny Ulmów Szkole Podstawowej i Gimnazjum
w Markowej; rocznicowe obchody zbrodni na Ulmach oraz otwarcie w 2016 roku Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej.
Wszystkie zdjęcia, zarówno te sprzed około 80 lat, jak i współczesne, służą odkrywaniu historii Markowej – są niezwykle cennym zbiorem dokumentów oraz świadczą o dziedzictwie Markowej. Przesłanie wystawy wskazuje na społeczne i kulturowe źródła heroizmu Rodziny Ulmów. Prezentując codzienność rodziny Wiktorii, Józefa i ich dzieci oraz pokazując ich życie osadzone we wspólnocie wiejskiej, z której wyrośli, Towarzystwo Przyjaciół Markowej
formułuje czytelny przekaz ideowy i edukacyjny dotyczący określenia tożsamości wspólnoty wsi Markowa. Historia Markowej, która sięga XIV wieku, kiedy teren ten został zasiedlony osadnikami z Saksonii, świadczy o wartościach życia wspólnotowego, które w wieku XX
określiły dojrzały patriotyzm markowian – jego związek z chrześcijaństwem i dziedzictwem Polski.
Wiktoria i Józef Ulmowie wyrośli z markowskiej ziemi, hartowali się od dziecka
w ciężkiej pracy w gospodarstwie od świtu do nocy. Wychowani byli w posłuszeństwie Bogu, służbie rodzinie i sąsiadom. Codziennością rodziny wówczas był wspólny dom, ziemia, praca, stół i modlitwa. Wiktoria i Józef do końca pozostali wierni swoim przekonaniom, za co oddali życie wraz ze swoimi dziećmi. Ich ofiara nieustannie wywołuje głęboką zadumę nad sensem życia i oddziałuje na lokalną społeczność.
Wydarzeniem otwierającym spotkania 1 i 2 lipca w Markowej – drugą osią programu spotkań „Nocy i Dnia Otwartych Drzwi w Markowej” – będzie ceremonia odsłonięcia
i poświęcenie pomnika, który będzie rekonstrukcją historycznego grobu członków rodziny
Ulmów na cmentarzu parafialnym w Markowej. Ponieważ doczesne szczątki Czcigodnych Sług Bożych Wiktorii i Józefa Ulmów i ich siedmiorga dzieci będą mieć po beatyfikacji status
relikwii i zostaną przeniesione do kościoła parafialnego, to miejsce doczesnego pochówku – ziemia przesiąknięta ich krwią i szczątkami, miejsce pamięci rodziny, markowian i tych, którzy od lat odwiedzali to miejsce przez szacunek i uznanie czynu oraz męczeństwa Ulmów, stanie się kolejnym miejscem pamięci na mapie dziedzictwa Markowej. Zgodnie z intencją
Metropolity Przemyskiego Księdza Adama Szala i Parafii w Markowej dotychczasowy grób Rodziny Ulmów zostanie udostępniony do zwiedzania – jako pomnik i miejsce pamięci – już
w trakcie markowskiej „Nocy i Dnia Otwartych Drzwi”. Fundatorem rekonstrukcji grobu jest Instytut Pamięci Narodowej. Podczas ceremonii, wiceprezes Instytutu dr Mateusz Szpytma
dokona aktu oficjalnego przekazania obiektu w użytkowanie Parafii w Markowej. Opiekę nad tym miejscem pamięci i obiektem – z upoważnienia Parafii – przejmie działające w Markowej stowarzyszenie religijne – Akcja Katolicka.
Szczególnym akcentem organizowanego w Markowej święta muzealnego będzie
spotkanie poświęcone Janowi Matejce, którego – decyzją Senatu RP – czcimy, jako jednego
z patronów roku 2023. Osobę i dzieło Matejki, jednego z najważniejszych twórców polskiej kultury pamięci, przywołujemy w Markowej, która obecnie – jako miejsce i wspólnota lokalna – staje się jednym z najważniejszych ośrodków naszej narodowej kultury pamięci. Z tej okazji – w ramach spotkań Podkarpackiej Resursy Kultury Pamięci – gościć będziemy panią Martę Kłak-Ambrożkiewicz, kustosza Muzeum Dom Jana Matejki – Oddział Muzeum Narodowego w Krakowie. Jej wykład p.t. „Jan Matejko – twórca polskiej kultury pamięci i narodowej
tożsamości”, będzie trzecią osią programową „Nocy i Dnia Otwartych Drzwi w Markowej”. Dopełniamy w ten sposób refleksję o dziedzictwie i misji kulturotwórczej Markowej o istotny czynnik tożsamości i etosu twórców polskiej kultury pamięci.
„Noc i Dzień Otwartych Drzwi w Markowej” organizowane są w ramach
programu „Muzeum w przestrzeni Markowej”, współtworzonego przez Muzeum Polaków Ratujących Żydów i Towarzystwo Przyjaciół Markowej, a w realizacji obecnego
przedsięwzięcia bierze także udział Parafia p.w. św. Doroty w Markowej. Spotkania
wpisują się w obchody ogłoszonego przez Samorząd Województwa Podkarpackiego „Roku Rodziny Józefa i Wiktorii Ulmów z Dziećmi”.
