Refleksji nad dwoma kluczowymi dla Muzeum Ulmów tematami – etyką i psalmami – poświęcona była sobotnia „Noc w Muzeum Ulmów” i spotkanie Podkarpackiej Resursy Kultury Pamięci. Z kolei w niedzielę psalmy wybrzmiały w markowskim kościele parafialnym. Tym razem „Nieszpory Markowskie” przypadły w szczególnym czasie, bo na dwa tygodnie przed 80. rocznicą zamordowania Błogosławionej Rodziny Ulmów i Żydów, którzy znaleźli u nich schronienie. Wszystkie trzy wydarzenia zostały zorganizowane w ramach trwających od 8 marca I Dni Dziedzictwa Błogosławionej Rodziny Ulmów.
„Noc w Muzeum Ulmów” to cykliczny program kameralnych spotkań, adresowanych do muzealników i osób, które wnikliwie interesują się historią regionu. Organizowanie zwiedzania w godzinach wieczornych i nocnych zrodziło się z potrzeby stworzenia przestrzeni do pogłębionych dyskusji i wymiany poglądów w gronie pasjonatów i lokalnej społeczności. Od czasu beatyfikacji Rodziny Ulmów indywidualne zwiedzanie w ciągu dnia w ciszy i skupieniu jest znacznie utrudnione ze względu na wzmożone zainteresowanie zwiedzaniem ze strony grup zorganizowanych.
W sobotni wieczór zwiedzający mieli możliwość zapoznania się z ekspozycją główną oraz wystawą czasową „>>Błogosławieni Sprawiedliwi, albowiem…<< Opowieść o Rodzinie Ulmów”. Wystawa czasowa przygotowana przez Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej została otwarta w przeddzień beatyfikacji Czcigodnych Sług Bożych Józefa i Wiktorii Ulmów wraz z dziećmi, co nadaje jej podniosłego charakteru. Ekspozycja zaprojektowana przez Jarosława Kłaputa wskazuje na dziedzictwo Markowej, oryginalną kulturę tej wsi, religijność tej wspólnoty. Zwiedzającym ekspozycję towarzyszą pieśni religijne w wykonaniu markowskiej pieśniarki ludowej Heleny Szpytmy, krewnej Józefa Ulmy. Śmiało można stwierdzić, że Godzinki w wykonaniu markowianki nie tyle uzupełniają czy wzbogacają wystawę, co są jej integralną częścią. Ekspozycja ta stanowi doskonały punkt wyjścia do dyskusji o jednym z kluczowych elementów dziedzictwa Markowej – psalmach.
Psalmy były zatem tematem przewodnim sobotniego spotkania Podkarpackiej Resursy Kultury Pamięci. O pomoc w odkrywaniu roli psalmów w kształtowaniu sumień, zwróciliśmy się do ks. prał. Jana Stanisławskiego z Poznania, wybitnego znawcy teologii i kultury chrześcijańskiej. Ks. prał. Jan Stanisławski, ze względu na swoje bogate doświadczenie, jest dla nas cennym przewodnikiem w tych poszukiwaniach. Co ciekawe, nasz gość pod koniec II wojny światowej, wraz ze swoimi rodzicami, został przesiedlony do Wrocławia, gdzie spotkał się z przesiedleńcami z okolic Przemyśla. Wspólnie z nimi uczestniczył wówczas w nieszporach, których melodie do dziś utkwiły mu w pamięci. To te same melodie, których rekonstrukcji podjęliśmy się w ramach projektu „Nieszpory Markowskie”. Wspólnie z naszym gościem skupiliśmy się na etyce psalmów, analizując ich rolę jako czynnika kulturotwórczego wyzwalającego moralność chrześcijańską w tradycyjnych wspólnotach religijnych. Zastanawialiśmy się też nad etyką bł. Rodziny Ulmów, której heroiczny czyn stał się wzorem miłości bliźniego i nad tym, jak ich postawa może inspirować nas w codziennym życiu do czynienia dobra.
Skupienie się na zagadnieniu psalmów podyktowane jest tym, że od dłuższego czasu obydwa markowskie muzea – Muzeum Polaków Ratujących Żydów oraz Zagroda – Muzeum Wsi Markowa pracują nad dokumentowaniem i interpretacją dziedzictwa Markowej. Psalmy stanowią integralną część tego dziedzictwa. Stanowiły ważny element życia religijnego bł. Rodziny Ulmów oraz ukrywających się u nich Żydów, kształtując ich moralność i wartości, jakimi kierowali się w życiu.
W części zatytułowanej „Dziedzictwo Markowej – tradycja pieśni ludowej” Helena Szpytma, kustosz dziedzictwa muzycznego Markowej, podzieliła się z nami bogactwem pieśni i psalmów charakterystycznych dla tego regionu. To z jej udziałem przygotowaliśmy w ubiegłym roku i cały czas kontynuujemy wspomniany już projekt pod nazwą „Nieszpory Markowskie”, oparty na melodyce psalmów dawnej archidiecezji przemyskiej.
Dopełnieniem „Nocy w Muzeum Ulmów” były zorganizowane już po raz szósty „Nieszpory Markowskie”, które rozbrzmiały w kościele pw. św. Doroty w Markowej w niedzielne popołudnie. Nabożeństwu przewodniczył ks. prał. Jan Stanisławski. Wspólne odśpiewanie psalmów pod kierunkiem artystycznym Jana Bernada, założyciela Fundacji „Muzyka Kresów”, pioniera rekonstrukcji muzyki ludowej i sakralnej w Polsce, było nie tylko okazją do wspólnej modlitwy, ale też hołdem dla bohaterskiego czynu Wiktorii i Józefa Ulmów, oddanym zaledwie dwa tygodnie przed 80. rocznicą ich męczeńskiej śmierci.
Te wszystkie doświadczenia nie tylko uświadomiły nam piękno psalmów rozbrzmiewających od września 2023 roku – na pamiątkę beatyfikacji – w każdą pierwszą niedzielę po 10. dniu miesiąca, ale także, a może przede wszystkim, pozwoliło odkryć ich wielowymiarowość i znaczenie wykraczające poza sferę religijną, a obejmujące również kontekst historyczny i kulturowy.
