„Sympozjum Praw Człowieka Muzeum Ulmów” to organizowany w tym roku po raz pierwszy przez Muzeum Polaków Ratujących Żydów cykl spotkań z okazji Międzynarodowego Dnia Praw Człowieka. Muzeum tym wydarzeniem włącza się w organizowane już po raz jedenasty Dni Kultury Solidarności.
Sympozjum stanowi przestrzeń debaty programowej Muzeum ukierunkowanej na działalność edukacyjną i promocję polskiego dziedzictwa kultury praw człowieka. Poprzez odwołanie do ofiary życia i aktu solidarności Rodziny Ulmów z Markowej Muzeum Polaków Ratujących Żydów chce zwrócić uwagę na fundament praw człowieka, jakim jest etyka solidarności, odczytana w perspektywie filozofii kultury klasycznej.
Spotkanie inauguracyjne p.t. „W imię człowieczeństwa, w imię solidarności” odbędzie się 10 grudnia, w dniu 78 rocznicy uchwalenia aktu Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Głównym wydarzeniem podczas tego spotkania jest wykład dr-a Leopolda Zgody, filozofa, etyka, Honorowego Przewodniczącego Instytutu Przestrzeni Obywatelskiej Pro Publico Bono. Poprzedzi go prelekcja Piotra Zyzańskiego poświęcona historii powstania i znaczeniu – w porządku idei i systemu prawa międzynarodowego – aktu Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka.
Kolejne spotkania odbędą się 11 grudnia oraz 19 grudnia. 11 grudnia zapraszamy na wykład pani dr Danuty Drywy, historyka Zagłady i kierownika Działu Dokumentującego w Muzeum Stutthof w Sztutowie, która opowie o swojej najnowszej publikacji „Poselstwo RP w Bernie. Przemilczana historia”. Natomiast 19 grudnia pan Kamil Kopera, Specjalista ds. Badań i Dokumentacji w Muzeum Polaków Ratujących Żydów, zaprezentuje publikację „Losy Żydów z Markowej”.
Dodatkowo 17 grudnia odbędzie się debata pt. „Węgrzy i Polacy ratujący Żydów – solidarni w czasach Zagłady” organizowana przez Regionalny Ośrodek Debaty Międzynarodowej w Rzeszowie. Do inicjatywy dołącza Muzeum Polaków Ratujących Żydów.
Wzorem lat ubiegłych, 18 grudnia w ramach obchodów miało się odbyć również spotkanie z funkcjonariuszami podkarpackiej policji. Muzeum już czwarty raz z rzędu podejmuje współpracę z Wojewódzką Komendą Policji w Rzeszowie w związku z rocznicą uchwalenia Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Z przyczyn niezależnych termin spotkania uległ zmianie.
Spotkania dostępne na naszym profilu Facebook, YouTube
Program poniżej.
Spotkanie z 10 grudnia 2020 r.:
Spotkanie z 11 grudnia 2020 r.:
Spotkanie z 17 grudnia:
Spotkanie z 19 grudnia:
Program:
10 grudnia
17:30 – 19:00: sesja:
-
- 17:30: Piotr Zyzański, prelekcja
- 18:00: dr Leopold Zgoda, wykład
11 grudnia
11:00 – 12:00: spotkanie z dr Danutą Drywą, wykład pt. „Grupa Berneńska. Działalność dyplomacji polskiej na rzecz ratowania Żydów podczas II wojny światowej”
17 grudnia
17:00 – 18:00: debata pt. „Węgrzy i Polacy ratujący Żydów – solidarni w czasach Zagłady” (organizator: Regionalny Ośrodek Debaty Międzynarodowej w Rzeszowie)
-
- prelekcja online Konsula Generalnego Węgier Tibora Gerencséra
- prelekcja online Pana Akosa Engelmayera
- prelekcja Kamila Kopery
Heroizmowi Węgrów i Polaków ratujących Żydów przed zagładą w czasie II wojny światowej i ich gotowości do ocalenia drugiego człowieka z narażeniem własnego towarzyszyły często losy mogące posłużyć jako scenariusz pełnego akcji filmu. Tak było w przypadku Grupy Ładosia. Podobnie w przypadku Józsefa Antalla seniora, który ocalił ok. 900 Żydów poprzez zapewnienie im ewakuacyjnego rejsu Dunajem na statku „Królowa Elżbieta” – tak możemy przeczytać w opisie wydarzenia – debaty online, organizowanej przez Regionalny Ośrodek Debaty Międzynarodowej w Rzeszowie, we współpracy z Muzeum Polaków Ratujących Żydów w czasie II wojny światowej.
Podobnych chwalebnych historii pokazujących zdolność do ratowania życia bliźniego z narażaniem własnego jest o wiele więcej. Uważamy, że warto o nich opowiedzieć i dlatego też w czwartek 17 grudnia br. o 17:00 Muzem Polaków Ratujących Żydów w czasie II wojny światowej włącza się debatę online o Węgrach i Polakach ratujących Żydów.
Wydarzenie będzie transmitowane za pomocą Facebook’a oraz YouTube’a. Dostępne pod adresem:
Youtube
https://youtube.com/channel/UCsuFIdviStRYnQHtRnZdLZg
Spotkanie online
Ze względu na pandemię wydarzenie odbędzie się online. W spotkaniach organizowanych za pośrednictwem internetu niezwykle ważne są miejsca skąd wybrzmiewają treści, są pewnego rodzaju znakiem komunikacyjnym, dlatego Muzuem Ulmów włączyło się w to wydarzenie udostępniając swoje markowskie studio.
Przebieg wydarzenia
17 grudnia
17:00 – 18:00: debata pt. “Węgrzy i Polacy ratujący Żydów – solidarni w czasach Zagłady” (organizator: Regionalny Ośrodek Debaty Międzynarodowej w Rzeszowie).
Jako pierwszy głos – będzie to głos online, zabierze znakomity prelegent – Konsul Generalny dr Tibor Gerencsér. Następnie głos (również łącząc się za pomocą internetu) zabierze Pan Akos Engelmeyer – były ambasador Węgier w Polsce, Obydwaj panowie opowiedzą o działalności węgierskich bohaterów ratujących Żydów podczas II wojny światowej. Jako trzeci głos zabierze Kamil Kopera, specjalista ds. badań i dokumentacji Muzeum Polaków Ratujących Żydów, który przedstawi czyny równie bohaterskich Polaków ratujących życie Żydów. Wygłosi on referat z przestrzeni Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej.
Sympozjum odbywa się w ramach XI Dni Kultury Solidarności jak również w ramach w ramach Międzynarodowego Dnia Praw Człowieka. We wcześniejszym spotkaniu z tego cyklu ważny wykład poświęcony problematyce wolności wygłosił dr Leopold Zgoda.
Organizatorem wydarzenia jest Regionalny Ośrodek Debaty Międzynarodowej w Rzeszowie. Od 1 marca 2019 r. RODM w Rzeszowie prowadzony jest przez Fundację Jagiellońską. RODM Rzeszów prowadzi między innymi konferencje naukowe, warsztaty dla nauczycieli, debaty, spotkania młodzieży ze świadkami historii jak również interaktywne lekcje historii wykorzystujące Symulacyjnej Gry Wielkoformatowej INTERMARIUM.
18 grudnia (Spotkanie zostało przesunięte na późniejszy termin. Informacja o nowym terminie zostanie podana wkrótce.)
09:30: konwersatorium z Policją z okazji 72. rocznicy ustanowienia Deklaracji Praw Człowieka przez Organizację Narodów Zjednoczonych – Jakub Pawłowski, Kamil Kopera
19 grudnia
17:00: spotkanie wokół książki pt. „Losy Żydów z Markowej” z Kamilem Koperą, wykład pt. „Historia żydowskich Markowian / Przywracanie ofiarom tożsamości”
-
- dyskusja
- emisja filmu pt. „Świat Józefa” (przełożone na 28 grudnia)
19 grudnia odbędzie się spotkanie wokół książki „Losy Żydów z Markowej”. O 17:00 jej autor wygłosi z przestrzeni Muzeum Polaków Ratujących Żydów w Markowej wykład pt. „Historia żydowskich Markowian / Przywracanie ofiarom tożsamości”. Emisja filmu “Świat Józefa” i dyskusja wokół niej, została przeniesiona na 28 grudnia, godz. 21:00. Udział w wydarzeniu jest bezpłatny, a transmisja live będzie dostępna na kanale Muzeum Polaków Ratujących Żydów w Markowej na:
Facebooku:
https://www.facebook.com/ulmamuseum/
i YouTube:
https://youtube.com/channel/UCsuFIdviStRYnQHtRnZdLZg
Jak czytamy w omawianej publikacji “przez ponad dwieście lat obecności w Markowej Żydzi stali się jej elementem konstytutywnym, tak jak Markowa stała się nieodłączną częścią ich egzystencji. Ten stan rzeczy brutalnie przerwała Zagłada, w wyniku której niemal cała żydowska społeczność Markowej nie tylko bezpowrotnie odeszła, ale też – w ciągu kolejnych powojennych dekad – znikła prawie zupełnie z pamięci zbiorowej”. Chęć przypomnienia Markowej o zapomnianej części ich historii stanowiła motywację do napisania wspomnianej książki.
Pierwszy rozdział tego około 80-stronicowego dzieła omawia dzieje markowskich Żydów: dwa pierwsze stulecia, następnie okres ich koegzystencji z Polakami w przededniu Holocaustu oraz sam czas Zagłady. Rozdział drugi przedstawia sylwetki 6 rodzin oraz postać Chaima Josefa Rypsa, który z Markowej trafił do francuskiego ruchu oporu.
Publikacja oparta jest o kilkuletnie badania Kamila Kopery niesie ze sobą istotną wartość, jaką jest zbadanie losów Żydów w społeczności wiejskiej, czego dotychczas nie spotkano na polskim rynku wydawniczym. Autor książki, Kamil Kopera pracuje jako specjalista ds. badań i dokumentacji w muzeum Polaków Ratujących Żydów w Markowej. Jest absolwentem prawa i historii Uniwersytetu Rzeszowskiego. Na tej samej uczelni ukończył również studia doktoranckie z zakresu historii. Jego zainteresowania badawcze koncentrują się głównie wokół problematyki relacji polsko-żydowskich na terenie dzisiejszego województwa podkarpackiego oraz niemieckich działań wymierzonych w ludność cywilną podczas II wojny światowej. Nowa książka Kamila Kopery będzie odgrywać istotną rolę w przyszłych pracach muzeów. Dlatego też wykład jej poświęcony to wydarzenie szczególnej rangi.
Jako pierwszy głos po wykładzie zabierze dr Mateusz Szpytma (ur. 1975 r.) – historyk, muzealnik, doktor nauk humanistycznych, autor i współautor książek. Stopień doktora uzyskał w 2012 roku na Uniwersytecie Jagiellońskim. Od 2000 roku pracuje w Instytucie Pamięci Narodowej, a od 23 lipca 2016 pełni funkcję zastępcy Prezesa IPN.
Kolejny komentarz wygłosi Maria Ryznar-Fołta (ur. 1957), Prezes Towarzystwa Przyjaciół Markowej, zamieszkała od ponad 40 lat w tej miejscowości.
Ze względów technicznych zaplanowana emisja filmu “Świat Józefa” została przesunięta na 28 grudnia. Konsultantem historycznym tego filmu był dr Mateusz Szpytma. Film opowiada o rodzinie Ulmów z Markowej, która podczas okupacji niemieckiej, pod koniec 1942 r., dała schronienie ośmiorgu Żydom: Saulowi Goldmanowi i jego czterem synom oraz dwóm córkom i wnuczce Chaima Goldmana z Markowej – Lei (Layce) Didner z córką o nieznanym imieniu i Geni (Gołdzie) Grünfeld.
Poniżej przedstawiamy biogramy prelegentów:
Kamil Kopera pracuje jako specjalista ds. badań i dokumentacji w muzeum Polaków Ratujących Żydów w Markowej. Jest absolwentem prawa i historii Uniwersytetu Rzeszowskiego. Na tej samej uczelni ukończył również studia doktoranckie z zakresu historii. Jego zainteresowania badawcze koncentrują się głównie wokół problematyki relacji polsko-żydowskich na terenie dzisiejszego województwa podkarpackiego oraz niemieckich działań wymierzonych w ludność cywilną podczas II wojny światowej.
Maria Ryznar-Fołta, Prezes Towarzystwa Przyjaciół Markowej, zamieszkała od ponad 40 lat mieszkam w tej miejscowości. Jak Pani Prezes pisze o Sobie „urodziłam się w 1957 roku, a wychowałam w miejscowości, której mieszkańcy w znakomitej większości swe korzenie mają na Wschodzie. Wszystkich wysiedlonych łączyło wielkie społeczne milczenie przez wiele lat po wojnie. W domu rodzinnym przebiła się cicha, łkająca tęsknota za Żółkwią i Janówkiem, gdzie złożone są kości moich przodków. Na moje wychowanie mieli wpływ dziadkowie, którzy uczyli miłości do Boga i Ojczyzny i rodzice, którzy wychowywali nas przez pracę. Wartości te żyją we mnie i są busolą do działań zmierzających do utrwalania pamięci i tożsamości naszych rodzin i społeczeństw, z których wyrastamy. W życiu dorosłym po spełnieniu obowiązków rodzicielskich i zawodowych zaangażowałam się czynnie w życie organizacji pozarządowej Towarzystwa Przyjaciół Markowej, stowarzyszenia, którego działalność skoncentrowana jest na zachowaniu dziedzictwa lokalnego wsi, pamięci historycznej , wartości materialnych i niematerialnych Markowej. Tu są korzenie moich dzieci i wnuków. Na formowanie ich osobowości mieli też wpływ ich dziadkowie i otoczenie, które od wielu pokoleń identyfikuje się z Markową”.
Dr Mateusz Szpytma (ur. 1975 r.) historyk, muzealnik, doktor nauk humanistycznych, od 2016 zastępca prezesa Instytutu Pamięci Narodowej.
Ukończył historię (1999 r.) i nauki polityczne (2001 r.) na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie w 2012 r. na Wydziale Historycznym UJ, na podstawie pracy pt. „Zjednoczone Stronnictwo Ludowe w województwie krakowskim w latach 1949–1956 (Geneza. Członkowie. Działalność)”, napisanej pod kierunkiem Andrzeja Chwalby, uzyskał stopień doktora nauk humanistycznych w zakresie historii.
Od 2000 r. jest zatrudniony w krakowskim oddziale Instytutu Pamięci Narodowej jako: ekspert-historyk dla Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Krakowie (2000 r.–2004 r.), specjalista w referacie edukacji Oddziałowego Biura Edukacji Publicznej IPN w Krakowie (2005 r.); asystent prezesa IPN Janusza Kurtyki (2005 r.–2007 r.), zastępca dyrektora Sekretariatu Prezesa IPN (2007 r.–2008 r.), główny specjalista w referacie naukowym Oddziałowego Biura Edukacji Publicznej IPN w Krakowie (2009 r.–2015 r.). Od 23 lipca 2016 r. jest zastępcą Prezesa IPN.
Szczególne miejsce zarówno w jego badaniach, jak i w pracy popularyzatorskiej zajmuje historia rodziny Ulmów, zamordowanej przez Niemców wraz z ukrywanymi Żydami 24 marca 1944 roku w Markowej. Obok książek i licznych artykułów na ten temat, publikowanych także za granicą, jest pomysłodawcą i twórcą (w tym kuratorem wystawy stałej) Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II Wojny Światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej.
Jest współtwórcą Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II Wojny Światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej, którym kierował w latach 2015-2016. Ponadto, jest współautorem i kuratorem ekspozycji Muzeum Polaków Ratujących Żydów pt. „Polacy ratujący Żydów na Podkarpaciu podczas II wojny światowej”. Historia rodziny Ulmów zajmuje szczególne miejsce w jego badaniach i pracy popularyzatorskiej.
Jest autorem, współautorem bądź redaktorem kilku książek naukowych, m.in. na temat ratowania Żydów przez Polaków podczas okupacji niemieckiej, w tym: „Sprawiedliwi i ich świat. Markowa w fotografii Józefa Ulmy”, 2007, 2015; „The Risk of Survival. The Rescue of the Jews by the Poles and the Tragic Consequences for the Ulma Family from Markowa”, 2009.
W 2009 r. został odznaczony został przez Prezydenta Lecha Kaczyńskiego Brązowym Krzyżem Zasługi, w 2016 r. przez Prezydenta Andrzeja Dudę Srebrnym Krzyżem Zasługi. W 2018 r. otrzymał od Ministra Spraw Zagranicznych odznakę honorową Bene Merito oraz został uhonorowany odznaką Zasłużony dla Województwa Podkarpackiego, nadaną przez Sejmik Województwa Podkarpackiego. W 2019 r. został odznaczony przez Prezydenta Andrzeja Dudę Medalem Stulecia Odzyskanej Niepodległości oraz przez kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych medalem „Pro Patria” za swój wkład w upowszechnianie wiedzy na temat Polaków ratujących Żydów.
Od 2016 r. jest honorowym członkiem Polskiego Towarzystwa Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Od 2017 r. zasiada w Radzie Programowej Żydowskiego Instytutu Historycznego, a od 2018 r. – w Radzie Programowej Muzeum Historii Żydów Polskich Polin i Radzie Programowej Instytutu Solidarności i Męstwa im. Witolda Pileckiego.
28 grudnia odbędzie się emisja filmu pt. „Świat Józefa” w reżyserii Rafała Wieczyńskiego (również autora scenariusza). Konsultantem historycznym był dr Mateusz Szpytma. Film opowiada o rodzinie Ulmów z Markowej, która podczas okupacji niemieckiej, pod koniec 1942 r., dała schronienie ośmiorgu Żydom: Saulowi Goldmanowi i jego czterem synom oraz dwóm córkom i wnuczce Chaima Goldmana z Markowej – Lei (Layce) Didner z córką o nieznanym imieniu i Geni (Gołdzie) Grünfeld.
Reżyser próbuje opowiedzieć tę dramatyczną historię głosem jej uczestników, współczesnych badaczy oraz kilku pokoleń mieszkańców Markowej. Opiera się na tak ważnych świadectwach, jak:
- zbiór fotografii wykonanych przez Józefa Ulmę, jego listy, książki czy zachowane pamiątki
- zeznania złożone przez świadków w 1958 roku w procesie jednego z morderców – niemieckiego żandarma Josepha Kokotta
- relacje ostatnich żyjących w Izraelu i w Kanadzie ocalonych żydowskich mieszkańców Markowej i okolic.
Konsultant historyczny filmu r Mateusz Szpytma (ur. 1975 r.) to historyk, muzealnik, doktor nauk humanistycznych, autor i współautor książek. Stopień doktora uzyskał w 2012 roku na Uniwersytecie Jagiellońskim. Od 2000 roku pracuje w Instytucie Pamięci Narodowej, a od 23 lipca 2016 pełni funkcję zastępcy Prezesa IPN.d
Jest pomysłodawcą i twórcą (w tym kuratorem wystawy stałej) Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II Wojny Światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej, a także współtwórcą Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II Wojny Światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej, którym kierował w latach 2015-2016. Ponadto, jest współautorem i kuratorem ekspozycji Muzeum Polaków Ratujących Żydów pt. „Polacy ratujący Żydów na Podkarpaciu podczas II wojny światowej”. Historia rodziny Ulmów zajmuje szczególne miejsce w jego badaniach i pracy popularyzatorskiej.
O zdjęciach i o tym, co przedstawiają opowiada lektor wcielający się w postać Józefa Ulmy, jego bratanek Jerzy Ulma, który wprowadza widza w rzeczywistość Markowej lat 30. i 40.
Współpraca w ramach Dni Kultury Solidarności:
Instytut Przestrzeni Obywatelskiej Pro Publico Bono
Współpraca w ramach debaty pt. „Węgrzy i Polacy ratujący Żydów – solidarni w czasach Zagłady”:
Regionalny Ośrodek Debaty Międzynarodowej w Rzeszowie
Ministerstwo Spraw Zagranicznych
Dni Kultury Solidarności – to coroczny cykl przedsięwzięć obywatelskich, które promują ideę solidarności oraz wolności. Ich wspólnym mianownikiem a jednocześnie głównym celem jest debata i refleksja nad znaczeniem obu tych wartości we współczesnej przestrzeni społecznej oraz kształtowanie postawy odpowiedzialności obywatelskiej i solidarności w oparciu o tradycję narodową i lokalną kulturę pamięci. Dni Kultury Solidarności organizowane są pod auspicjami Instytutu Przestrzeni Obywatelskiej Pro Publico Bono od 2010 rok w wielu miejscach w Polsce. Organizatorami poszczególnych wydarzeń są zarówno jednostki samorządu terytorialnego, instytucje kultury, jak i inne podmioty życia społecznego. Od 2017 roku wydarzenia Dni Kultury Solidarności wpisują się w program strategiczny „Polska-Genius Loci”, sformułowany przez Instytutu Przestrzeni Obywatelskiej Pro Publico Bono i mający na celu społeczną refleksję nad polskim fenomenem wolności, rozumianym jako jedna z podstawowych wartości idei dobra wspólnego. Mottem towarzyszącym poszczególnym Dniom jest fragment wiersza „Tarnina” Zbigniewa Herberta: „ktoś jednak musi mieć odwagę / ktoś musi zacząć”.
Instytut Przestrzeni Obywatelskiej Pro Publico Bono
„ktoś jednak musi mieć odwagę ktoś musi zacząć”, Zbigniew Herbert