W tym roku obchodzimy 80. rocznicę zakończenia II wojny światowej. Na tle dziejów ludzkości była ona zaledwie epizodem, jednak jako wydarzenie historyczne na zawsze zmieniło oblicze świata i odcisnęło niezatarte piętno na losach milionów ludzi. Konsekwencje tej wojny obecne są do dzisiaj w życiu kolejnych pokoleń ofiar tych strasznych wypadków dziejowych.
Misja Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej jako instytucji kultury pamięci przejawia się na polu naukowym, artystycznym, społecznym i edukacyjnym, tak by skierować uwagę współczesnych pokoleń na dzieje II wojny światowej jako na wciąż „nieodrobioną lekcję naszej historii”. Ale także zwrócić uwagę na doświadczenia świata, o których zapominają młodsze pokolenia żyjące we względnym pokoju, dobrobycie i stabilizacji, oraz na fakty przywoływane w sposób schematyczny, a nierzadko wybiórczy, prezentowane pod dyktando bieżącej polityki.
Z tego powodu tworzone z inicjatywy Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej przedsięwzięcie pod nazwą „Szkoła Etyki Muzeum Ulmów” (we współpracy z Polskim Towarzystwem Naukowym – Akademia Sprawiedliwych i Uniwersytetem Papieskim Jana Pawła II) stanie się przestrzenią twórczości odpowiadającą na potrzeby edukacyjne współczesnego człowieka. Będzie łączyć rozmaite dziedziny nauki, sztuki i komunikacji społecznej i odpowiadać na pytania dotyczące historii – w szczególności historii II wojny światowej – przez pryzmat życia, doświadczeń i lęków człowieka XXI stulecia.
Z tego punktu widzenia znacząca i inspirująca pozostaje twórczość artystyczna i intelektualna Artura Kapturskiego, krakowskiego artysty malarza specjalizującego się w portrecie, cenionego pracownika naukowego na Wydziale Malarstwa Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, konsekwentnie rozwijającego swoje „otwarte dzieło”, czyli cykl portretów więźniów KL Auschwitz pod tytułem „Ecce Homo – Osoba i Twarz”.
Portrety, tworzone na podstawie archiwalnych zdjęć Wilhelma Brassego, fotografa i więźnia Auschwitz, są częścią długiego procesu twórczego (dotąd powstało już ponad 1000 prac). Praca krakowskiego artysty wykracza poza ramy zwykłego kopiowania archiwalnych zdjęć ofiar. To głęboka próba spotkania z pomordowanymi, odczytania z ich twarzy emocji i ocalenia od zapomnienia ich indywidualnych historii. Malując ich portrety, artysta upomina się o ich człowieczeństwo, przywraca więźniom tożsamość i odebraną im kiedyś godność. Jednym słowem, Artur Kapturski koncentruje się na życiu swoich bohaterów, a nie na ich śmierci.
Warto nadmienić, że sześćset portretów jego autorstwa zostanie zaprezentowanych w Jarosławiu – w mieście, które na trwałe zapisało się w historii jako początek tragicznej drogi pierwszego transportu więźniów do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz. Mieszkańcy Jarosławia konsekwentnie pielęgnują pamięć o tym tragicznym wydarzeniu. Wyrazem tego są plac przy dworcu kolejowym, któremu nadano nazwę Więźniów KL Auschwitz, pamiątkowa tablica widniejąca na frontonie dworca, a także film o uczniach jarosławskiej „budowlanki”, którzy w maju 1940 roku zostali aresztowani i wywiezieni do KL Auschwitz (byli pierwszymi polskimi więźniami obozu). Wprowadzając wystawę Artura Kapturskiego do Jarosławia, wpisujemy ją w historyczny kontekst tego miejsca.
Wystawa „Ecce Homo – Osoba i Twarz” znajdzie szacowne miejsce w dawnej, monumentalnej Dużej Synagodze w Jarosławiu. To największy tego typu obiekt zachowany do dzisiaj na terenie województwa podkarpackiego, stanowiący materialne świadectwo wielowiekowej obecności społeczności żydowskiej w tym regionie. Dawna sala modlitewna lokalnej społeczności żydowskiej pełni obecnie funkcję sali wystaw Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych im. Stanisława Wyspiańskiego w Jarosławiu, a także służy jako przestrzeń do pracy twórczej, edukacji artystycznej i wychowania przyszłych pokoleń twórców.
Obecność wystawy „Ecce Homo – Osoba i Twarz” w tym symbolicznym i ważnym historycznie miejscu nadaje jej jeszcze głębszego wymiaru. Synagoga, jako przestrzeń otwarta dla wystaw i wydarzeń kreowanych przez jarosławską szkołę oraz innych artystów, sprzyja refleksji nad tragiczną historią kraju i rolą sztuki w tworzeniu kultury pamięci.
Wcześniej portrety Artura Kapturskiego można było obejrzeć na wystawie stałej Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej. Przeniesienie ich do Jarosławia jako ekspozycji „Ecce Homo – Osoba i Twarz”, jednego z kluczowych przedsięwzięć „szkoły kultury pamięci”, jest kontynuacją programu realizowanego przez muzeum w formule Szkoły Etyki Muzeum Ulmów.
Filozofia sztuki Artura Kapturskiego, jego niezwykła wrażliwość na kwestie moralne objawiająca się w pracy pedagogicznej (Państwowe Liceum Plastyczne im. Józefa Kluzy
w Krakowie, adiunkt w Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie i nauczyciel w Państwowym Liceum Sztuk Plastycznych im. Antoniego Kenara w Zakopanem) idealnie wpisuje się w założenia programowe Szkoły Etyki Muzeum Ulmów. Dzieło Kapturskiego nie tylko stanowi swego rodzaju przekaz historii, ale przede wszystkim inspiruje do etycznego namysłu nad jednym z największych dramatów w dziejach świata.
Za wystawę (od 25 czerwca do 22 września) odpowiada Artur Dobrucki, główny inwentaryzator i opiekun zbiorów oraz pełnomocnik dyrektora ds. ekspozycji stałej Muzeum Polaków Ratujących Żydów. Jest ona adresowana głównie do turystów licznie odwiedzających w okresie letnim Jarosław i Podkarpacie.
Dodatkowo we wrześniu w ramach Szkoły Etyki Muzeum Ulmów przewidziano prelekcje i prezentacje filmów. Przygotuje je Muzeum Kamienica Orsettich w Jarosławiu i jarosławskie Stowarzyszenie „Ocalić Przeszłość dla Przyszłości”.
Organizatorami wystawy są: Muzeum Polaków Ratujących Żydów i Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych im. Stanisława Wyspiańskiego.
Informujemy, że Muzeum Polaków Ratujących Żydów będzie dokumentować wernisaż wystawy „Ecce Homo – Osoba i Twarz” w dniu 25 czerwca 2025 r. za pomocą zdjęć oraz nagrań audio-video. W związku z tym, informujemy Państwa o przetwarzaniu danych osobowych w trakcie wydarzenia. Szczegółowe informacje dotyczące przetwarzania danych oraz przysługujących Państwu praw znajdują się w klauzuli informacyjnej i klauzuli RODO, dostępnych pod poniższym linkiem. Prosimy o zapoznanie się z tymi dokumentami.