6 czerwca 2025 roku Szkoła Podstawowa w Bogdance w gminie Brzeziny województwa łódzkiego uroczyście przyjęła imię Heleny Barchanowskiej – Sprawiedliwej wśród Narodów Świata. Ważnym elementem ceremonii było również nadanie placówce sztandaru.
Pamięć o Helenie Barchanowskiej jest szczególnie pielęgnowana w Muzeum Polaków Ratujących Żydów. Jej dyplom i medal, otrzymany w 2018 roku jako pierwszy dar stanowiący ważny element zbiorów upamiętniający jej bohaterstwo.
W uroczystości, na zaproszenie organizatorów, wzięli udział przedstawiciele Muzeum Polaków Ratujących Żydów: Artur Dobrucki, główny inwentaryzator i opiekun zbiorów oraz Renata Kunusz, przewodnik muzealny, która wygłosiła prelekcję na temat Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.
Przez jeden dzień dyplom i medal Heleny Barchanowskiej były eksponowane na placu przed szkołą, umożliwiając wszystkim uczestnikom bezpośredni kontakt z symbolami jej bohaterstwa.
Helena Barchanowska pochodziła z Brzezin koło Łodzi. Ukończyła studia matematyczne na Uniwersytecie Warszawskim. Uczyła matematyki w szkołach średnich w Gostyninie, Warszawie, Sandomierzu, Sosnowcu, Dąbrowie Górniczej, Myślenicach i Gorlicach, wychowując jednocześnie dwie córki – Zofię (Inkę) i Janinę.
Helena Barchanowska, mająca wielu żydowskich przyjaciół, już przed wojną pomagała w Gorlicach żydowskim uchodźcom z III Rzeszy. Wiosną 1940 roku została aresztowana przez Niemców w ramach prześladowań polskiej inteligencji. Po uwolnieniu przeniosła się z córkami do Gołąbek pod Warszawą, gdzie żyła w trudnych warunkach. Aktywnie pomagała Żydom, szukając dla nich kryjówek, pomagając w przeprowadzkach i dostarczając fałszywe dokumenty.
W konspiracji poznała Michała Kryńskiego, chemika i pedagoga, który po stracie żony i córek w getcie warszawskim, znalazł się po „aryjskiej stronie”. Przed wojną Kryński był dyrektorem gimnazjum żydowskiego w Warszawie, założonego przez jego ojca. Podczas okupacji niemieckiej, Kryński wraz z żoną Marią i dwiema córkami – Karoliną i Moniką – znalazł się w getcie warszawskim. Tam uczestniczył w organizowaniu tajnych kompletów dla żydowskiej młodzieży gimnazjalnej.
Helena Barchanowska ukrywała Michała Kryńskiego, pod nazwiskiem „Jan Majewski”, od października 1943 do stycznia 1945 roku w swoim domu. Mimo ciągłego zagrożenia ze strony Niemców, Kryński udzielał tajnych lekcji, a córki Barchanowskiej uczył fizyki, chemii i angielskiego. Na wypadek rewizji w piwnicy przygotowano dla niego kryjówkę. Sytuacja Heleny Barchanowskiej była szczególnie trudna w czasie powstania warszawskiego i po jego upadku, ponieważ w Gołąbkach stacjonowały wojska niemieckie, a przez jej dom przewijało się wielu uchodźców, w tym Żydów. Po wojnie Kryński utrzymywał bliskie kontakty z Heleną Barchanowską i jej córkami.
Helena Barchanowska zmarła w 1979 roku, a w 1993 roku Instytut Yad Vashem uhonorował ją tytułem Sprawiedliwej wśród Narodów Świata.
fot.: Margaret Hofman & fotografia
