Blisko dwa miesiące trwała wystawa Tryptyk Markowski – Ikona Błogosławionej Rodziny Ulmów zorganizowana w Muzeum-Zamku Górków w Szamotułach. Zakończyła się 31 października br. Ostatnim wydarzeniem z nią związanym była sesja edukacyjna „Szkoły Etyki Muzeum Ulmów” z udziałem twórcy dzieła Mateusza Środonia oraz dyrektora Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej Waldemara Rataja.

Finisaż wystawy stał się okazją do rozmów na temat idei przyświecających powstaniu Tryptyku. Artysta opowiadał o procesie twórczym, symbolice ikony oraz jej duchowym wymiarze, a dyrektor Waldemar Rataj zwrócił uwagę zebranych na inicjatywę powstania w Muzeum Polaków Ratujących Żydów w Markowej „Szkoły Etyki Muzeum Ulmów” zapoczątkowanej przez Tryptyk Markowski – Ikonę Błogosławionej Rodziny Ulmów. Tym samym uczestnicy spotkania zostali włączeni do dyskusji nad rolą sztuki w kształtowaniu polskiej kultury pamięci. „Szkoła Etyki Muzeum Ulmów” ma pełnić taką właśnie funkcję edukacyjną i integrującą społecznie.

Pomysł Tryptyku Markowskiego – Ikony Błogosławionej Rodziny Ulmów jako dzieła wędrującego zrodził się w Muzeum Polaków Ratujących Żydów z inicjatywy Klubu Inteligencji Katolickiej w Warszawie pod mecenatem Fundacji Dobry Grunt. Muzeum zostało obdarowane tym dziełem przez Fundację Dobry Grunt podczas uroczystości 10 września 2023 r. z okazji beatyfikacji Rodziny Ulmów. Od połowy zeszłego roku obraz odwiedza różne miasta w Polsce. Wystawiano go już w Łańcucie, Radrużu, Przemyślu, Warszawie, Rzeszowie, Leżajsku, Kalwarii Zebrzydowskiej i Szreniawie. W ten sposób przekaz o życiu, historii pomocy Żydom i męczeństwie błogosławionej Rodziny Ulmów staje się czynnikiem tworzącym kulturę pamięci wespół z innymi muzeami oraz budzi zainteresowanie osób mieszkających w innych regionach Polski, często dość odległych od Markowej.

Tryptyk składa się z trzech części. Skrzydło środkowe przedstawia błogosławionych Józefa i Wiktorię Ulmów wraz z siedmiorgiem dzieci (w tym niemowlęciem narodzonym w chwili śmierci matki) na tle ich domu w Markowej. Skrzydło lewe ukazuje rodzinę Saula Goldmana z czterema synami, a skrzydło prawe – siostry Gołdę Grünfeld i Leę Didner z córką Reszlą oraz w tle Ryfkę Tencer z rodziną. Wszyscy zostali zamordowani przez Niemców dlatego, że byli Żydami.

Mateusz Środoń, absolwent Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie oraz Szkoły Hagiografii Bizantyjskiej w Grecji, sięga w swojej twórczości po tradycję bizantyjskiej hagiografii, łącząc ją z językiem sztuki współczesnej. Autor posłużył się w pracy zachowanymi fotografiami rodzinnymi Józefa Ulmy, wybitnego znawcy sztuki fotografii, który stworzył dzięki temu bogatą dokumentację codziennego życia swojej rodziny, mieszkańców wsi Markowa i jej krajobrazu.

Muzeum-Zamek Górków w Szamotułach (organizator wystawy) może się poszczycić jednym z najbogatszych w Polsce zbiorem ikon prawosławnych (ponad 10 000 prac, często bezimiennych autorów). W tamtejszej Galerii Malarstwa Współczesnego „Deska” prezentowane są na co dzień dzieła m.in Jerzego Nowosielskiego, Tadeusza Brzozowskiego, Erny Rosenstein, Zbigniewa Makowskiego, Leona Tarasiewicza i Edwarda Dwurnika. Jednak ekspozycja Tryptyku Markowskiego – Ikony Błogosławionej Rodziny Ulmów w Szamotułach dobrze wpisała się w dialog między tradycyjną sztuką sakralną a sztuką współczesną, wzbogacając kulturę pamięci o tamtych czasach.