Akademia Sprawiedliwych jest przedsięwzięciem kulturotwórczym, którego pierwsza edycja zbiega się w czasie z tegorocznymi obchodami Narodowego Dnia Pamięci Polaków Ratujących Żydów pod okupacją niemiecką. Ta okoliczność, chociaż przemijająca, wskazuje na istotną ideową zbieżność. Bowiem ci spośród naszych rodaków, którzy w latach niemieckiej okupacji odważyli się na postawę solidarności w stosunku do współobywateli żydowskiego pochodzenia, wydanych na śmierć, ryzykowali własnym życiem.
To historyczne spojrzenie na realia niemieckiej okupacji nieuchronnie prowadzi do pytań natury etycznej. O sens sąsiedztwa, o godzenie, w warunkach zagrożenia, starania o własne bezpieczeństwo z obowiązkiem pomocy potrzebującym, o sens człowieczeństwa w końcu.
Akademia Sprawiedliwych tworzona jest z inicjatywy Muzeum Polaków Ratujących Żydów we współpracy z Uniwersytetem Papieskim Jana Pawła II, z Instytutem Przestrzeni Obywatelskiej Pro Publico Bono oraz z Parafią św. Józefa na krakowskim Podgórzu.
Uniwersytet Papieski bierze swój początek z Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego i z Papieskiej Akademii Teologicznej – dwóch instytucji, z którymi związany był Karol Wojtyła, z pierwszą z nich jako student i młody ksiądz w latach 1946 – 1954, z drugą zaś już jako papież i założyciel PAT od 1981 r. Uniwersytet Papieski będąc kontynuacją PAT i WTUJ czerpie z ich dorobku, w tym także z myśli Karola Wojtyły – Jana Pawła II.
Inspiracją, która płynie z dorobku filozoficznego i antropologii Karola Wojtyły, jest jego rozumienie osoby ludzkiej, stworzenia Bożego poczynionego na wzór i podobieństwo swojego Stwórcy, a z tego tytułu obdarzonego niezbywalną godnością. Inspiracją płynącą z nauczania Jana Pawła II jest w tym kontekście przede wszystkim jego przesłanie „dziedzictwa oświęcimskiego”. Auschwitz-Birkenau, które wydarzyło się na ziemi oświęcimskiej to swoiste „piekło na ziemi”. Jest to miejsce, w którym godność ludzka została ekstremalnie podeptana, ale w którym także znaleźli się ludzie zdolni obronić człowieczeństwo. To oni uratowali ówczesny nieludzki świat przed ostatecznym upadkiem. To ich postawa i świadectwo wierności życia według określonych wartości są dla nas natchnieniem do tworzenia kultury solidarności, która powinna stanowić autentyczne środowisko praw człowieka i opartej na nich cywilizacji. To prowadzi nas do figury Sprawiedliwego, tak ważnej dla misji naszego Muzeum.
W trakcie obrad Akademii Sprawiedliwych 23 marca w Krakowie zgłębialiśmy jej sens. Najpierw, w siedzibie Uniwersytetu Papieskiego, wokół wykładu dra Leopolda Zgody zatytułowanego „Być po stronie tego, co ocala”; potem, w „Kamieniołomie” przy Sanktuarium św. Józefa, odczytując sens przesłania oświęcimskiego papieża Benedykta XVI – medytacji wygłoszonej na terenie byłego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau w 2006 r. Wystąpienie Benedykta XVI komentowali ks. prof. Robert Woźniak, prof. Jacek Czaputowicz i dr Leopold Zgoda.
Gościem specjalnym Akademii był Pan Jerzy Ulma – bratanek Józefa.
Dopełnieniem tej wymiany myśli była krótka wędrówka po krakowskim Podgórzu. Odwiedziliśmy „Aptekę pod Orłem” – ważne miejsce na mapie pomocy Żydom w getcie krakowskim. Później uliczkami Podgórza, w bezpośrednim sąsiedztwie, albo i na terenie dawnego getta, dotarliśmy do kościoła św. Józefa.
Koncelebrowanej Mszy św. w intencji beatyfikacji rodziny Ulmów przewodniczył ks. Mirosław Żak, a kazanie poświęcone Ulmom wygłosił proboszcz parafii św. Doroty w Markowej, ks. Roman Chowaniec. Po Mszy św. odbył się koncert „Psalm dla Sprawiedliwych” w wykonaniu zespołu muzyki dawnej, kierowanego przez Mateusza Kowalskiego, poprzedzony refleksją historyczną dra Mateusza Szpytmy o rodzinie Ulmów. Psalmy, w przekładzie Romana Brandstaettera, interpretował Dariusz Starczewski.