Równo rok temu, 1 września 2021, wspólnie z Towarzystwem Przyjaciół Markowej, otworzyliśmy dla zwiedzających dom Doroty i Antoniego Szylarów. Dom został przeniesiony z miejsca, na który stał od połowy XIX wieku, a następnie urządzony – wyłącznie wysiłkiem pracy społecznej Markowian – w stylu międzywojennej chałupy chłopskiej.
Dom ten jest świadkiem życia kilku pokoleń chłopskiej rodziny z Markowej. Częścią tej historii są lata 1942-1944, kiedy Dorota i Antoni Szylarowie, z pomocą starszych dzieci, przyjęli do siebie żydowską rodzinę Bezemów/Weltzów i dzieląc z nimi dostatek i biedę, bezpieczeństwo i strach, dotrwali do 27 lipca 1944, kiedy to do Markowej wkroczyła Armia Czerwona, kładąc kres śmiertelnemu zagrożeniu dla Żydów.
Niedługo potem zainaugurowaliśmy wtedy ścieżkę edukacyjną „Chałupa Szylarów”. Ścieżka zaczyna się w Muzeum Ulmów, gdzie prezentowany jest reportaż Bejt znaczy dom Agnieszki Lipskiej i Adama Głaczyńskiego z Radia Rzeszów, opowiadający historię domu Szylarów w latach 1942-1944, a jej dopełnieniem jest zwiedzanie tego samego domu w Skansenie, włącznie ze zrekonstruowaną kryjówką dla żydowskiej rodziny.
Fot. Archiwalne zdjęcie Chałupy Szylarów | ze zbiorów rodziny Jana i Marii Brodów [udostępnione przez: Towarzystwo Przyjaciół Markowej]
Dom Szylarów – niemy świadek tamtych dramatycznych wydarzeń – w oczywisty sposób staje się teraz tłem dla przypomnienia historii Abrahama Segala. On również ukrywał się w Markowej (wcześniej w nieodległej Krzemienicy) w gospodarstwie Heleny i Jana Cwynarów. I chociaż przybrał inną strategię przerwania niż Benzemowi/Weltzowie, z pewnością i dla niego był to czas wypełniony obawą przed rozpoznaniem i przed denuncjacją. W tych dramatycznych chwilach oparciem dla Segala byli jego gospodarze, Helena i Jan Cwynarowie, podobnie jak oparciem dla Benzemów/ Weltzów byli Dorota i Antoni Szylarowie. Inaczej mówiąc, w nieludzkim czasie nadzieją byli ci, którzy potrafili ocalić w sobie człowieczeństwo i dzielić się nim z potrzebującymi.
Fot. Współczesne zdjęcie Chałupy Szylarów | Dominika Rut [udostępnione przez: Towarzystwo Przyjaciół Markowej]
Za kilka dni, 6 września 2022, w Zagrodzie Wsi Markowa odbędzie się uroczystość wręczenia (pośmiertnie) Abrahamowi Segalowi odznaki „Zasłużony dla Województwa Podkarpackiego”. Jej tłem – nie tylko symbolicznym, ale i realnym – będzie front domu Szylarów. Uroczystość tę traktujemy jako część Pierwszego Sympozjum Historycznego Muzeum Ulmów „II wojna światowa – nieodrobiona lekcja naszej historii”. Nigdy bowiem dość przypominania, że dramatyczna historia Abrahama Segala i tragiczna historia narodu żydowskiego zaczęła się 1 września 1939, a więc w dniu rozpoczęcia agresji III Rzeszy na Polskę.
Zdjęcie Abrahama Segala: Igor Witowicz