W pierwszy poniedziałek maja w Markowej odbyło się kolejne spotkanie Podkarpackiej Resursy Kultury Pamięci. Obrady te są systematycznie organizowane przez Muzeum, a także Towarzystwo Przyjaciół Markowej. Poweekendowe zebranie nieprzypadkowo odbyło się na terenie Skansenu w Markowej.
Głównym gościem a zarazem bohaterem spotkania był Paweł Jaskanis, muzealnik, zabytkoznawca i opiekun dóbr kultury, z wykształcenia historyk sztuki i archeolog; rozpoznawalny jako wieloletni dyrektor Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, choć jego działania są znacznie szersze. Osobom powiązanym ze światem muzealnictwa jawi się mnogość jego funkcji; do najważniejszych należy zaliczyć: członkostwo w Radzie do Spraw Muzeum, czy Radzie Ochrony Zabytków, a także zasiadanie w radach wielu placówek muzealnych w kraju. Jaskanis jest też współzałożycielem i prezesem pierwszej kadencji Stowarzyszenia Genius Loci.
Markowskie spotkanie odbyło się pod hasłem „Muzeum – opiekun miejsca dziedzictwa”. Dyrektor Jaskanis wykład wprowadzający wygłosił w formule otwartej – wielu wstępów; podkreślił, tym samym chęć zasygnalizowania mnogości wątków i relacji. Metoda znacznie ożywiła późniejszą dyskusję, a sam wykład poruszał, nie tylko uczestników do namysłu nad kolejnymi wątkami, ale też pozostawił nas z myślami, ideami, nad którymi mamy nadzieję jeszcze pracować.
Przyjęta formuła wielu otwarć zawierała jednak swój leitmotiv; jak przystało na postać współtworzącą Muzeum Pałac w Wilanowie, Dyrektor a to podawał przykłady ze swojego podwórka, a to przybliżał nam swoją placówkę, a to opowiadał i pokazywał konteksty, których dzisiejszym zwiedzającym z trudem przychodzi odczytanie, mimo że dla ówczesnych były o wiele bardziej widoczne. Suma tych wątków i opowieści pozostawia nas w niedosycie i chęci przy najbliższym długim weekendzie, a ten już końcem maja, do odwiedzin Wilanowa.
W ramach zaproponowanego tematu spotkania Jaskanis poświęcił chwilę aby przez wskazanie różnych definicji instytucji muzealnych wydobyć z nich konsekwencje działań i oddziaływań; zatem mówimy tu nie tylko o sposobie prowadzenia samego Muzeum, ale o relacji w którą ono wchodzi z relatywnym podejściem zwiedzającego („relatywizm aksjologiczny odbiorcy” Deleuze i Guattari); a także o tym w jaki sposób są oni (muzeum i muzealnik z odbiorcą) umieszczeni w przestrzeni – idea ta jest szczególnie ważna dla naszej jednostki. Według Jaskanisa swoistym „sposobem na muzeum” jest budowanie jego genius loci; to budowanie relacji pomiędzy oprowadzającym/opowiadającym, zwiedzającym, a samym muzeum i jego przestrzenią, to zadawanie pytań i skłanianie do refleksji, czyli poruszanie stałej społecznej, a spotkanie z reakcją odbiorcy; wzbogaconą o kompetencje transwersalne. Istotą myślenia o strategii genius loci jest pobudzanie do myślenia samodzielnego, zatem tworzenia muzeów partycypacyjnych, uczestniczących.
Na uwagę szczególnie zasługuje wątek, który poruszony został w klamrowy sposób; rozpoczynając swój wykład historyk z uznaniem wypowiedział się o Markowej, która w jego oczach i, jak zaznaczył, w środowisku znana jest z tego, że potrafi zadbać o swoje dziedzictwo, czego najlepszym dowodem jest miejsce spotkania czyli Skansen. Niemniej, na koniec omawiając zagrożenia, które zna choćby z pracy w Wilanowie zasugerował, że ustanowienie parku kulturowego na bazie przemyślanej koncepcji prawnej jest rozwiązaniem świadczącym o wysokiej trosce w stosunku do ochrony danego miejsca. Stworzenie parku kulturowego w Markowej mogłoby być kolejnym realnym krokiem świadomego rozwoju.
Kilka słów o prelegencie:
Paweł Jaskanis – muzealnik, zabytkoznawca i opiekun dóbr kultury, z wykształcenia historyk sztuki i hobbysta archeolog (UW). Inwentaryzator zabytków i ich badacz na własnym zatrudnieniu (od 1977) i w PP PKZ (1985 -1989). Od 1990 w Ministerstwie Kultury i Sztuki (wicedyrektor „od sztuki i mecenatu”), od 1996 Zastępca Generalnego Konserwatora Zabytków, po decentralizacji administracji państwa twórca, dyrektor generalny i likwidator Urzędu Generalnego Konserwatora Zabytków RP (1999-2002). Po konkursie dyrektor Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie przez trzy kadencje. Członek rad Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego – Ochrony Zabytków (od 2008 – 2020) i Muzeów (2009-2016, w dwóch kadencjach przewodniczący z wyboru, i ponownie od 2021). Zastępca Przewodniczącego Rady Ochrony Zabytków przy Prezydencie m. st. Warszawy (2004-2011). Członek rad kilkunastu instytucji kultury.
Biogram z: https://geniusloci.org.pl/czlonkowie/pawel-jaskanis/
Fot.: Jerzy Duszko