W wyniku przegranej wojny obronnej we wrześniu i październiku 1939 roku na okupowanych ziemiach polskich powstały tysiące grup i organizacji konspiracyjnych tworzonych przez środowiska i organizacje społeczne oraz polityczne. Ten potężny ruch społeczny i organizacyjny upamiętnia obchodzony 27 września Dzień Polskiego Państwa Podziemnego, obchodzony w rocznicę powstania w 1939 roku jednej z głównych organizacji jaką była Służba Zwycięstwu Polski (SZP), skupiająca głównie piłsudczyków. Główne siły polityczne tworzyły swoje organizacje i tak Polska Partia Socjalistyczna (nosząca w konspiracji kryptonim Koło) tworzyła swoją Gwardię Ludową, Stronnictwo Narodowe (noszące kryptonim Kwadrat) organizowało Narodową Organizację Wojskową, a Stronnictwo Ludowe (kryptonim Trójkąt) Bataliony Chłopskie.
Celem powstałego w wyniku przekształcenia SZP Związku Walki Zbrojnej, jako organizacji wojskowej nie związanej z żadną partią polityczną, było przygotowania powstania zbrojnego w końcowym okresie wojny i odzyskanie w jego wyniku niepodległości Polski. Skuteczność tych wysiłków miało umożliwić scalenie wszystkich organizacji pod jednym dowództwem. To było głównym powodem zmiany 14 lutego 1942 roku nazwy organizacji przez Naczelnego Wodza gen. Władysława Sikorskiego na Armię Krajową.
Spośród dużych organizacji nie podporządkowała się dowódcy Armii Krajowej część Narodowej Organizacji Wojskowej tworząc Narodowe Siły Zbrojne. Nie zdążono również scalić części Batalionów Chłopskich i szeregu mniejszych organizacji. Ze względu na swój agenturalny charakter nigdy nie próbowano scalić organizacji zbrojnych związanych z komunistyczną Polską Partią Robotniczą noszące nazwę Gwardia Ludowa (taką samą nazwę nosiła organizacja zbrojna PPS, a kradzież nazwy nie była zapewne przypadkowa), a następnie Armia Ludowa.
W wyniku scalenia organizacji zbrojnych w ramach Armii Krajowej w jej szeregach znalazła się zdecydowana większość żołnierzy polskiej konspiracji. Szacuje się że było ich około 350 tysięcy. Co najmniej drugie tyle z AK współpracowało.
Armia Krajowa oraz będące jej kontynuacją Delegatura Sił Zbrojnych oraz Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość przeszły do polskiej historii i mitu jako symbole niezłomnej walki o niepodległość państwa polskiego oraz tożsamość narodu. Warto o tych, często bezimiennych, żołnierzach pamiętać. Tysiące spośród nich poległo w walce, tysiące przeszło przez więzienia, obozy i łagry, wielu którzy przeżyli było przez resztę życia naznaczone traumą dramatycznych przeżyć i doświadczeń. Cześć ich pamięci.
Fot.: Groby żołnierzy Armii Krajowej. Materiał pochodzi z serwisu www.szukajwarchiwach.gov.pl ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego