„Mówić prosto o rzeczach trudnych – rozważania wokół Dzienniczka Basi Rosenberg” to temat spotkania, które odbyło się 10.12.2024 r. w Muzeum w Przeworsku Zespole Pałacowo-Parkowym. To jedno z dwóch wydarzeń organizowanych z inicjatywy Muzeum Polaków Ratujących Żydów dla upamiętnienia Międzynarodowego Dnia Praw Człowieka, prezentujące zarazem swego rodzaju przesłanie programowe dla organizowanego – w tym roku po raz piąty – Sympozjum Praw Człowieka Akademii Sprawiedliwych. W tym roku Sympozjum odbywa się w ramach tworzonego pod kierunkiem Muzeum Polaków Ratujących Żydów projektu: “Szkoła Etyki Muzeum Ulmów”.
Wydarzenie było okazją do zainteresowania się problemem różnych sposobów opowiadania o doświadczeniach wojennych, również z perspektywy dziecka na przykładzie “Dzienniczka Basi Rosenberg”. Referat wprowadzający do seminarium wygłosiła Małgorzata Wołoszyn, kustosz Muzeum w Przeworsku. Egodokument jest oryginalnym opisem życia Polaków, Żydów i innych narodowości w niewielkim polskim mieście w okresie międzywojnia oraz na początku wojny (do 24.09.1939 r.). Autorka “Dzienniczka”, Batii, była Żydówką, urodziła się 05.08.1923 r., jako najmłodsze dziecko w rodzinie Herscha i Feigi Rosenbergów. Z najbliższymi zamieszkiwała w kamienicy przy ul. Rynek 36, w centrum Przeworska, która to kamienica zachowała się do naszych czasów. “Dzienniczek Basi Rosenberg” został odnaleziony w 1958 r., podczas prac budowlanych. Jest to II część dokumentu (nie wiadomo co stało się z I częścią). 15-letnia Batii Rosenberg w swoim tekście dokumentuje codzienne funkcjonowanie mieszkańców małej miejscowości położonej na terenie dawnej Galicji. Opisuje miejsca, których dziś już nie ma na mapie Przeworska. Pisze o wydarzeniach historycznych, które stają się tłem codziennych, często osobistych przeżyć i doświadczeń. Przez ich pryzmat czytelnik dokumentu może poznać Basię jako wrażliwą nastolatkę, której problemy lub cechy charakteru, upodobania – mimo upływu czasu – bywają zbliżone do dzisiejszych młodych ludzi. Autobiograficzny charakter tego dokumentu sprawia, że czytelnicy często utożsamiają się z jego autorką. Nierzadko potrzebują jednak komentarza historycznego, językowego i kulturowego, aby zrozumieć jej postępowanie i treści, o których pisze. W ramach spotkania w Przeworsku komentarzem takim był wykład dr. Marcina Chorązkiego, Głównego Historyka Muzeum Polaków Ratujących Żydów na temat okupacji niemieckiej na ziemiach polskich, zwłaszcza na terenach. Małopolski.
Muzeum w Przeworsku planuje wznowienie wydania “Dzienniczka Basi Rosenberg” w sposób, który miałby być dostępny i atrakcyjny dla współczesnych odbiorców kultury.
Waldemar Rataj, Dyrektor Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej, zauważył, że “Dzienniczek Basi Rosenberg” – prezentowany także w ramach wystawy stałej Muzeum w Markowej, jest znakomitym narzędziem dla edukacji muzealnej. Świat wojny widziany oczami dziecka to jednak temat wymagający dalszych badań i analiz, a przy tym istotne wyzwanie dla pedagogii muzealnej. Bez wątpienia, wojna jest częścią świadomości zbiorowej i należy o niej rozmawiać. Trzeba jednak wiedzieć w jaki sposób to robić. W. Rataj zauważył, że spotkanie w Przeworsku, organizowane w ramach wędrującego seminarium “Akademia Sprawiedliwych”, może pomóc wypracować sposoby podejmowania tego problemu w edukacji muzealnej, również w kontekście innych tekstów kultury, np. psalmów.
Spotkanie stanowiło swoistą lekcję historii, która jest przyczynkiem do dalszych dyskusji dotyczących edukacji muzealnej o problematyce II wojny światowej.
W spotkaniu udział wzięli pracownicy Muzeum w Przeworsku, nauczyciele, przedstawiciele samorządu terytorialnego oraz pracownicy Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej. Gospodarz spotkania, dyrektor Muzeum w Przeworsku dr Łukasz Mróz, podsumowując spotkanie potwierdził podjęte przez Muzeum działania na rzecz wznowienia wydania “Dzienniczka” i zadeklarował zainteresowanie udziału w pracach realizowanych na rzecz programu “Szkoła Etyki Muzeum Ulmów”.
Fot.: Muzeum w Przeworsku Zespół Pałacowo-Parkowy
