Nadajemy ciągłości debacie programowej i opiniotwórczej wokół naszej tezy o porzuconym dziedzictwie Wincentego Witosa – ikonicznego bohatera ruchu ludowego, szukając twórczych sposobów na przywrócenie należnego mu miejsca we współczesnej Polsce. Wierzymy, że jego dziedzictwo, „porzucone” i wciąż niedoceniane, jest niezwykle aktualne i stanowi kluczowy element naszej tożsamości, którą wciąż odkrywamy. Choć obserwujemy wiele inicjatyw kulturalnych związanych z tradycją ludową, postać Witosa pozostaje w nich nieobecna. Wykorzystując 150-lecie jego urodzin, pragniemy wypełnić tę lukę i przywrócić jego dziedzictwo do życia. W piątek, 30 sierpnia w ramach Podkarpackie Resursy Kultury Pamięci powrócimy do ważnych pytań o tożsamość, dziedzictwo i aktualność idei Witosa dla współczesnej Polski i Markowej, które zostały poruszone 21 czerwca w krakowskim Klubie „Kamieniołom Jana Pawła II” w ramach obchodów I Dni Kultury Pamięci Pro Publico Bono. Bezpośrednią inspiracją do podjęcia tej debaty było wydanie przez Instytut Pamięci Narodowej dzieł wybranych Wincentego Witosa. W dyskusji, którą prowadził wówczas Roman Graczyk, wzięli udział: prof. dr hab. Andrzej Chwalba, dr Paweł Sękowski (obydwaj związani z UJ), dr Mateusz Szpytma (IPN) oraz dr Wojciech Baliński (MPRŻ).
Zapraszamy na drugą część debaty, która odbędzie się w piątek, 30 sierpnia, w ramach Podkarpackich Resurs Kultury Pamięci. Tym razem głos zabiorą dr Wojciech Baliński (MPRŻ), prof. Antoni Kamiński oraz dr Mateusz Szpytma (IPN), a debatę poprowadzi dr Marcin Chorązki (MPRŻ).
Data debaty, 30 sierpnia, została wybrana nieprzypadkowo. Tego dnia w 1931 roku Wincenty Witos odwiedził Markową, gdzie najpierw uczestniczył w uroczystości nadania jego imienia Domowi Ludowemu, a następnie wziął udział w dożynkach, podczas których Wiktoria Niemczak (późniejsza Ulma) wygłosiła przemówienie, wręczając wieniec dożynkowy. To wydarzenie jest świadectwem głębokiej więzi Witosa ze społecznością Markowej i stanowi symboliczny hołd dla jego zasług, będąc niejako pierwszym „pomnikiem” wzniesionym ku jego czci, jeszcze za jego życia. Organizowaną debatą oba markowskie muzea chcą się równocześnie wpisać w obchody Roku Wincentego Witosa.
Franciszek Fołta, uczestnik wspomnianych uroczystości, tak opisał ją w swoich wspomnieniach [cyt. za W. Fołta, Życie z własnego nadania, Warszawa 1987, str. 210]:
Z orkiestrą, grając po drodze marsze, przychodzimy na miejsce zbiórki o 8 rano. Orkiestry Gaci i Markowej siadają na wozy, których jest dwanaście. Jedziemy do Łańcuta z banderią do 80 koni, ubraną w płótnianki i krakuski. Przed Łańcutem mówią nam, że droga zabarykadowana, policji pełno w mieście. Jedziemy tak jak do kolei. Rogatki zastawione balami i policją. Jesteśmy na stacji kolejowej w Łańcucie, ustawiamy się jako orkiestra na peronie. O godzinie 10 przychodzi pociąg i wysiada Witos. Orkiestry grają hymn narodowy. Policja, kolejarze salutują. Grupa kobiet i dziewcząt w strojach ludowych wita Witosa kwiatami i deklamacją. Przed stacją w imieniu banderii wita Witosa i składa mu hołd jako więźniowi Brześcia – Jan Cwynar [wówczas wiceprezes Zarządu Powiatowego SL w Przeworsku]. Jedziemy z powrotem do Markowej, przez boczne ulice i rynek. Ludu moc, wszyscy wołają „Niech żyje Witos”. Policja nie wie co robić. Tłum rozrywa przeszkody. Naprężenie się wzmogło i lada opór ze strony władz spowodowałby, że ludzie rzuciliby się do walki. Jedziemy wyciągniętym kłusem przez Albigową do Markowej. Tu wieś ustroiła swe domy flagami o barwach narodowych. Przed Domem Ludowym ludu przeszło 7 tys. osób. Uroczystość otwiera Jan Szpytma, oddając przewodnictwo [Janowi] Pieniążkowi [1881-1963, poseł na Sejm RP 1919-1930 z listy PSL „Piast”, w tzw. wyborach „brzeskich” (1930) lista z której kandydował została unieważniona]. Przemawiają: Sobek, Kojder, Hałdys, Beniowski, Opolski i Witos. Orkiestry rozpoczynały tę uroczystość odegraniem – Jeszcze Polska nie zginęła, a kończyły – Gdy naród do boju. Nastrój bojowy, antysanacyjny i twarda postawa chłopów w dążeniu i walce o Polskę Ludową.
W swoim przemówieniu Witos podkreślił, że: Dom ludowy to nie martwy kamień, cegła, lecz idea, symbol Polski Ludowej, która zostanie wykuta twardą, ciągłą pracą. Praca ta wymaga cnót obywatelskich i odwagi cywilnej” [cyt. za Z. Kaczyński, P. Popiel, A. Przybylska, Kalendarium historii polskiego ruchu ludowego, Warszawa 2008, str. 85].
Wspomniana uroczystość w Markowej odbyła się w niezwykle burzliwym okresie politycznym. Zaledwie rok wcześniej, 30 sierpnia 1930 roku, prezydent Ignacy Mościcki rozwiązał parlament RP, a 10 września Wincenty Witos został uwięziony w twierdzy brzeskiej. Następnie odbyły się kontrowersyjne „wybory brzeskie”, a w 1931 roku rozpoczął się tzw. proces brzeski, który zakończył się skazaniem Witosa i innych oskarżonych. W konsekwencji, Witos zmuszony był udać się na emigrację, gdzie przebywał do 1939 roku.
Wydarzenia te pokazują, jak napięta była sytuacja polityczna w Polsce w tamtym czasie, a nadanie imienia Witosa Domowi Ludowemu w Markowej nabiera szczególnego znaczenia jako akt sprzeciwu wobec autorytarnych rządów sanacji.
Podczas piątkowego spotkania Podkarpackiej Resursy Kultury Pamięci, które odbędzie się w markowskim skansenie, zastanowimy się, jak możemy czerpać z dziedzictwa Witosa. Będziemy to robić z perspektywy Markowej, by jak najmocniej zakorzenić tę dyskusję w lokalnej tradycji i tożsamości. O godz. 19:00 wysłuchamy dwugłosu Kazimierza Wyczarskiego i Marka Kochmańskiego na temat Domu Ludowego w Markowej, zaś o godz. 20:00 w debacie zatytułowanej „Wincenty Witos: porzucone dziedzictwo” głos zabiorą dr Wojciech Baliński, prof. Antoni Kamiński oraz dr Mateusz Szpytma. Debatę poprowadzi dr Marcin Chorązki.
Już podczas pierwszego spotkania prof. dr hab. Andrzej Chwalba, polski historyk i eseista, specjalista XIX wieku, podkreślał ponadczasowość myśli Witosa, który uważał edukację i kulturę za filary silnego państwa i dobrobytu obywateli. Profesor Chwalba zwrócił uwagę na to, że Witos, pomimo swojego skromnego wykształcenia, rozumiał znaczenie szkolnictwa wyższego i edukacji w ogóle. Zachęcał chłopów do zdobywania wiedzy, widząc w niej klucz do awansu społecznego i budowania świadomego społeczeństwa.
Jego przesłanie jest aktualne do dziś, przypominając, że inwestycje w edukację kształtują zaangażowanych, patriotycznych obywateli, gotowych budować lepszą przyszłość kraju. Dlatego uważamy, że dziedzictwo Witosa zasługuje na wskrzeszenie i pielęgnowanie.
Wszystkich zainteresowanych serdecznie zapraszamy do udziału w debacie.
Informujemy, że Muzeum Polaków Ratujących Żydów będzie dokumentować spotkanie Podkarpackiej Resursy Kultury Pamięci w dniu 30 sierpnia 2024 r. za pomocą zdjęć oraz nagrań audio-video. W związku z tym, pragniemy poinformować Państwa o przetwarzaniu danych osobowych w trakcie wydarzenia. Szczegółowe informacje dotyczące przetwarzania danych oraz przysługujących Państwu praw znajdują się w klauzuli informacyjnej i klauzuli RODO, dostępnych pod poniższym adresem:
https://drive.google.com/file/d/1LywYHqYXX3lYXzns5GNmZoTlHVYgGnxG/view?usp=sharing
Prosimy o zapoznanie się z tymi dokumentami.