W najbliższą sobotę 6 lipca br. w ramach nadchodzącego Festiwalu Kultury Pamięci „Markowa – Otwarte Drzwi”, odbędzie się inauguracja Akademii Sprawiedliwych jako Polskiego Towarzystwa Naukowego oraz uroczyste otwarcie Pracowni Badań Akademii Sprawiedliwych Muzeum Polaków Ratujących Żydów. Wydarzenie uświetni wykład okolicznościowy prezesa Akademii Sprawiedliwych prof. Tomasza Gąsowskiego.
Program działań Muzeum w Markowej, pośród wielu zadań stawianych tego typu placówkom, szczególny nacisk kładzie na zagadnienia związane z szeroko rozumianymi działaniami edukacyjnymi. Z nich bezpośrednio wyrasta funkcja naukowo-badawcza oraz, pośrednio, funkcja dyplomacji kulturalnej. Stąd też Muzeum podjęło się budowania środowiska pracy twórczej z udziałem współpracowników – ekspertów i wolontariuszy. Pod wspólnymi auspicjami Muzeum Polaków Ratujących Żydów i Uniwersytetu Papieskiego im. Jana Pawła II w Krakowie, „Akademia Sprawiedliwych” ukonstytuowała się jako Polskie Towarzystwo Naukowe – Akademia Sprawiedliwych, które uroczyście inaugurujemy w ramach spotkań z dziedzictwem Markowej.
Akademia Sprawiedliwych wywodzi swoje zaplecze i tradycje naukowe również z działań i doświadczeń Fundacji Pro Publico Bono, która realizowała z powodzeniem analogiczny projekt pod nazwą „Akademia Oświęcimska”. Akademia Sprawiedliwych przejmuje niejako w spadku dorobek oraz idee Akademii Oświęcimskiej. Duchowym łącznikiem dla obu inicjatyw pozostaje antropologia Jana Pawła II; jego nauczanie o prawach człowieka zakorzenione w chrześcijańskiej i zarazem w polskiej tradycji intelektualnej sięgającej doktryny prawa narodów Pawła Włodkowica.
Pierwsze spotkanie pod patronatem Akademii Sprawiedliwych zbiegło się w czasie z obchodami „Narodowego Dnia Pamięci Polaków Ratujących Żydów pod okupacją niemiecką” w 2022 r. Zbieżność kalendarzowa obu wydarzeń wskazuje na istotną zbieżność ideową. Bowiem ci spośród naszych rodaków, którzy w latach niemieckiej okupacji odważyli się na postawę solidarności w stosunku do skazanych na zagładę żydowskich współobywateli, ryzykowali własnym życiem.
Od pierwszych seminariów minął już dłuższy czas. Akademia intensyfikuje swoje działania: współorganizuje konferencje tematyczne, spotkania naukowe, wykłady oraz debaty. Skupia przy tym nie tylko nowych słuchaczy chcących lepiej poznać idee i prace naszego Muzeum. Co równie cenne zjednuje przyjaciół pośród wielu naukowców oraz instytucji, wśród których na pierwszym miejscu należy wymienić Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie, z którym Muzeum podpisało porozumienie o współpracy.
Akademia Sprawiedliwych jako pełnoprawne towarzystwo naukowe została powołana w połowie 2023 roku. W preambule do statutu Polskiego Towarzystwa Naukowego – Akademii Sprawiedliwych wskazane zostały trzy ideotwórcze filary, na których powołane towarzystwo się opiera. Należy zaliczyć do nich: po pierwsze założenia Karty Solidarności – dokumentu opisującego zasady życia społecznego proklamowanego 10 czerwca 2009 roku w Krakowie. U podstaw powołania Towarzystwa leży przekonanie, że etos solidarności i zasada dobra wspólnego stanowią podstawy organizacji życia społecznego i wyznaczają sposób odnoszenia się zarówno do przeszłości, jak i do przyszłości narodu. Za drugi filar niech posłuży odwołanie do dziedzictwa Polskiej Akademii Umiejętności oraz innych organizacji pracy twórczej, pośród których Akademia sama się sytuuje. Filar trzeci wywiedziony został bezpośrednio z czynu: Akademia Sprawiedliwych „odwołuje się w szczególny sposób do ofiary życia, jaką Rodzina Ulmów z Markowej złożyła w imię solidarności ze skazanymi przez Niemców podczas II wojny światowej na zagładę Żydami oraz do innych aktów pomocy świadczonej przez Markowian Żydom w tamtych okolicznościach historycznych. Szlachetne postawy i czyny Sprawiedliwych z Markowej stanowią godne upowszechniania przykłady poświęcenia i urzeczywistnienia w życiu zasady oraz ewangelicznego przesłania – nikt nie ma większej miłości od tej, gdy ktoś życie swoje oddaje za przyjaciół swoich (J 15,13).”
W swym działaniu Akademia Sprawiedliwych będzie wspierać badania naukowe przedstawiając historyczne spojrzenie na realia niemieckiej okupacji, co prowadzi do pytań natury etycznej – o sens sąsiedztwa, o godzenie starań o bezpieczeństwo własne z obowiązkiem pomocy potrzebującym realizowane w warunkach zagrożenia, o sens człowieczeństwa zarówno w badaniach historycznych, jak i w odniesieniu do współczesnych zjawisk społecznych.
Podejmując się naukowej analizy wartości, doświadczeń i historii Akademia za główny cel stawia sobie działanie na szeroko rozumianym polu praw człowieka i ma przy tym aspiracje zabrania słyszalnego głosu, zarówno w debacie naukowej jak publicznej.