Przyszły polityk ludowy urodził się 19 lutego 1884 we wsi Chłopy, w powiecie Rudki na południowy – zachód od Lwowa, jako syn rolnika Wojciecha, właściciela 8 morgowego gospodarstwa. Jego ojciec czytał i prenumerował „Wieniec i Pszczółkę”, pierwsze czasopismo rodzącego się ruchu ludowego redagowane przez ks. S. Stojałowskiego. Uczył się w szkole ludowej w rodzinnej wsi, a następnie w Komarnie. Po ukończeniu IV Gimnazjum Klasycznego we Lwowie w 1904 podjął studia na Uniwersytecie Lwowskim na Wydziale Filozoficznym, gdzie studiował filologię klasyczną. Po ukończeniu studiów w 1908 roku podjął pracę nauczyciela łaciny w VI Gimnazjum we Lwowie. Po urlopie dla poratowania zdrowia w roku szkolnym 1912/13, od 1913 pracował w Pełkiniach koło Jarosławia, jako nauczyciel synów Witolda Leona Czartoryskiego (1864-1945), m.in. posła na Sejm Krajowy i członka Izby Panów. W czasie studiów wstąpił do Towarzystwa Szkoły Ludowej i związał się z Polskim Stronnictwem Ludowym. Pisał korespondencje do „Przyjaciela Ludu”, pisma założonego przez Wysłouchów, a po rozłamie w 1913 opowiedział się po stronie PSL „Piast”.
Po ukończeniu studiów poślubił w 1909 Bolesławę Wiczyńską (1889-1933), z którą miał córkę Annę (1914-1944), która wraz z mężem i synem zginęła w czasie powstania warszawskiego.
We wrześniu 1917 wrócił do pracy w VI Gimnazjum we Lwowie, ale już we wrześniu 1918 został nauczycielem greki i łaciny w Gimnazjum Męskim w Zamościu, gdzie był do wyboru do Sejmu Ustawodawczego w styczniu 1919. W czasie pobytu w Zamościu związał się z PSL „Wyzwolenie” i z jego listy został wybrany do Sejmu, w którym pracował w Komisji Oświatowej i Komisji Konstytucyjnej, której był m.in. przewodniczącym. Był jednym z tych, którzy doprowadzili do utworzenia największego klubu w Sejmie, w którym znaleźli się posłowie „Piasta” i „Wyzwolenia”, którego został wiceprezesem. Po rozłamie znalazł się w klubie PSL „Piast”. W pierwszym rządzie Witosa został ministrem wyznań religijnych i oświecenia publicznego, był również krótko kierownikiem ministerstwa sztuki i kultury (VII-IX 1921). Dążył do rozwoju, ujednolicenia i unifikacji szkolnictwa w całej Polsce. Na kongresie PSL „Piast” w XI 1921 został jednym z trzech jego wiceprezesów. Rok później wybrany ponownie do Sejmu, gdzie 1 XII 1922 został wybrany jego marszałkiem. Był zwolennikiem koalicji centroprawicowej. Po zabójstwie prezydenta Narutowicza pełnił funkcję Prezydenta RP (16-22 XII). Wspierał koalicję tzw. Chjeno-Piasta, która rozpadła się w związku z ustawą o parcelacji, innej niż przewidywały ustalenia. Po przewrocie majowym pełnił po raz kolejny tymczasowo funkcję Prezydenta RP (15 V – 4 VI 1926). W III 1928 został ponownie wybrany do Sejmu, z listy krajowej. Był przedstawicielem PSL „Piast” w Centrolewie. Odegrał ogromną rolę w konsolidacji ruchu ludowego, kiedy 15 III 1931 doszło do połączenia PSL „Piast”, PSL „Wyzwolenia” i Stronnictwa Chłopskiego w Stronnictwo Ludowe. Po procesie brzeskim i opuszczeniu Polski przez Wincentego Witosa wrócił do ścisłego kierownictwa SL, kiedy objął mandat poselski po Witosie (I 1934). W II 1935 objął kierownictwo Naczelnego Komitetu Wykonawczego SL i pełnił tą funkcję do powrotu Witosa do kraju (V 1939). Był zwolennikiem bojkotu wyborów do Sejmu i Senatu, które miały się odbyć wg. nowej ordynacji wyborczej. W tym czasie był zwolennikiem współpracy z PPS, do czego przyczyniła się jego dobra znajomość z Mieczysławem Niedziałkowskim. Równocześnie był przeciwny wiązaniu się SL z Frontem Morges, a tym bardziej zaangażowaniu w tzw. front ludowy organizowany przez komunistów.
W okresie strajku rolnego w sierpniu 1937, którego był przeciwnikiem, chwilowo wycofał się ze stanowiska prezesa by wrócić w celu organizacji pomocy dla rodzin zabitych, rannych i uwięzionych chłopów. Na kongresie SL w październiku 1938 podtrzymał decyzję o bojkocie wyborów do Sejmu i Senatu V kadencji, ale był przeciwny nowemu strajkowi rolnego, głównie ze względu na pogarszającą się sytuacją międzynarodową. W rozmowach z Eugeniuszem Kwiatkowskim i prezydentem Mościckim zabiegał o amnestię dla więźniów brzeskich i rewizję ordynacji wyborczej. Wiosną 1939 zaangażował się w prace Naczelnego Komitetu Pożyczki Obrony Przeciwlotniczej.
Po powrocie do Warszawy w październiku 1939 włączył się w konspirację organizując SL „Roch” i wchodząc do Politycznego Komitetu Porozumiewawczego przy Służbie Zwycięstwu Polski. Aresztowany 20 XI 1939 po raz pierwszy i zwolniony. Po raz drugi aresztowany, prawdopodobnie 30 III lub 1 IV 1940, i rozstrzelany w Palmirach 21 VI 1940. Po ekshumacji i identyfikacji pochowany 23 VI 1946 na cmentarzu wojennym w Palmirach.
Maciej Rataj był mężem stanu, który przyczynił się do budowy państwa polskiego jako wspólnoty obywatelskiej. Jego zasługi dla rozwoju oświaty, budowy demokratycznego porządku prawnego są niepodważalne. Dwukrotnie stanął na czele państwa w sytuacji krytycznej będąc zwolennikiem umiaru, a równocześnie decyzji służących stabilizacji struktur państwa.
Na grafice: obraz ze zbiorów MHPRL, Katarzyna Otrhwein, „Maciej Rataj”, olej, 2008.6,