29 grudnia 1963 zmarł Aleksander Ładoś. Urodził się we Lwowie (w 1891 r.), gdzie ukończył gimnazjum, a następnie podjął studia historyczne na Uniwersytecie Jana Kazimierza. W 1913 r. wstąpił do Polskiego Stronnictwa Ludowego „Piast”. Po wybuchu I wojny światowej współorganizował Legion Wschodni, następnie wyjechał do Szwajcarii, gdzie w Lozannie dokończył studia. W 1919 r. powrócił do Polski i podjął pracę w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Do wiosny 1920 był delegatem ds. plebiscytu na Spiszu i Orawie. Następnie był sekretarzem polskiej delegacji w polsko–sowieckich rokowaniach pokojowych w Rydze w 1921 r., zakończonych podpisaniem traktatu ryskiego.
Od 1923 do 1926 r. był posłem RP w Rydze. Od 1927 do 1930 – konsulem generalnym RP w Monachium. Jako ludowiec (PSL było w opozycji do rządów Józefa Piłsudskiego po zamachu majowym) został zwolniony z MSZ. Zajął się wtedy publicystyką i zbliżył się politycznie do Frontu Morges.
Po klęsce wrześniowej powołany do rządu RP na uchodźstwie (kierowanym przez gen. Władysława Sikorskiego) jako minister bez teki. Od 1940 do 1945 był szefem poselstwa RP w Bernie w randze chargé d’affaires ad interim. Był to najważniejszy czas w jego życiu.
Ładoś przy współpracy trzech pracowników poselstwa (swojego zastępcy Stefana Ryniewicza, konsula Konstantego Rokickiego i wice-konsula Juliusza Kűhla) oraz Abrahama Silberscheina (reprezentującego organizację RELICO) i Chaima Eissa, kierującego szwajcarską gałęzią organizacji Agudat Israel, prowadził szeroko zakrojoną akcję fałszowania paszportów kilku państw latynoamerykańskich (głównie Paragwaju). Początkowo akcja dotyczyła Żydów przebywających w gettach na terenie okupowanej Polski, ale z czasem paszporty zaczęto wysyłać także do innych krajów europejskich m.in. do Holandii.
Blankiety paszportowe w większości kupowano od osób skorumpowanych. Paszporty wypisywał odręcznie konsul Konstanty Rokicki. Ich dostarczaniem do Polski i innych okupowanych krajów zajmowali się żydowscy uczestnicy tej konspiracyjnej struktury.
Operacja była nielegalna z punktu widzenia prawa szwajcarskiego i międzynarodowego i jako taka była przez Ładosia prowadzona konspiracyjnie. Zarazem jednak, z racji oczywistych, miała poparcie polskiego rządu na uchodźstwie.
Posiadanie przez Żydów paszportu państwa neutralnego w wojnie znacznie zwiększało szansę ocalenia. Ich posiadacze byli wywożeni z Polski i innych krajów okupowanych przez III Rzeszę do obozów internowania (m. in. w Vittel we Francji).
Obecnie znamy z imienia i nazwiska ponad 3 tys. osób narodowości żydowskiej, którym w polskim poselstwie w Bernie wystawiono fałszywe paszporty latynoamerykańskie. Badania są w toku. Szacuje się grupa Ładosia mogła wystawić paszporty nawet ok. 10 tysiącom Żydów, zaś ocalonych w ten sposób zostało ok. 2 tys. osób.
Ładoś wystąpił ze służby dyplomatycznej, po tym jak w 1945 r. Szwajcaria cofnęła międzynarodowe uznanie legalnemu rządowi RP, a przyznała je, kierowanemu przez komunistów Tymczasowemu Rządowi Jedności Narodowej. Były poseł w Bernie pozostał na emigracji, najpierw w Szwajcarii, potem we Francji. W 1960 r. wrócił do Polski, zmarł w Warszawie.
Fot.: dzieje.pl