18 maja mieliśmy przyjemność uczestniczyć w Sympozjum Kultury Pamięci Muzeum Ulmów inaugurującym obchody 5. rocznicy utworzenia Muzeum Polaków Ratujących Żydów “Muzeum Ulmów – Muzeum Polaków Ratujących Żydów – Muzeum w przestrzeni Markowej”.
Wystąpienie inauguracyjne wygłosił przedstawiciel organizatora po stronie Samorządu Województwa Podkarpackiego – Marszałek Władysław Ortyl.
Główny wykład stanowiła prelekcja pt. „Markowa: Muzeum w krajobrazie miejsca i w pejzażu wyobrażonym”, którą wygłosiła prof. Dorota Folga-Januszewska, muzeolog i muzealnik, pracownik naukowy Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, wicedyrektor Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, b. przewodnicząca Polskiego Komitetu Międzynarodowej Rady Muzeów (ICOM). W spotkaniu udział wzięli – współtwórcy Muzeum: dr Mateusz Szpytma, Zastępca Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej, Wit Karol Wojtowicz, Dyrektor Muzeum-Zamku w Łańcucie, Bogdan Romaniuk, radny Sejmiku Województwa Podkarpackiego, przedstawiciele władz samorządowych województwa podkarpackiego, powiatu łańcuckiego i gminy Markowa oraz przedstawiciele nauki i muzealnictwa: Pan Paweł Jaskanis, Dyrektor Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, prof. Jan Święch, Kierownik Zakładu Teorii Muzealnictwa i Dokumentacji Etnograficznej Uniwersytetu Jagiellońskiego, dr Renata Pater, Adiunkt Instytutu Pedagogiki Uniwersytetu Jagiellońskiego, a także przedstawiciele społeczności lokalnej, w tym potomkowie rodziny Ulmów i innych rodzin z Markowej, które podczas II wojny światowej niosły pomoc zagrożonym obywatelom polskim narodowości żydowskiej.
Wymownym punktem programu było podpisanie deklaracji w sprawie ustanowienia Konfederacji Muzealnej na rzecz Programu „Muzeum w przestrzeni Markowej” przez Muzeum Polaków Ratujących Żydów oraz Towarzystwo Przyjaciół Markowej. Deklaracja sygnowana przez przedstawicieli obu instytucji podkreśla, iż program „Muzeum w przestrzeni Markowej” dotyczy realizacji zadań zmierzających do rozwoju społecznego i gospodarczego, ze szczególną rolą edukacji oraz do kształtowania kultury pamięci w oparciu o lokalne doświadczenie historyczne, walory przestrzenne, krajobrazowe, społeczne i duchowe wsi Markowa. Bowiem, jak czytamy w dokumencie, głównym zadaniem współczesnego muzeum jest „takie zidentyfikowanie dziedzictwa, aby odpowiednio wprowadzać je w dialog z kulturą lokalną oraz zapewnić przekaz wartości i tożsamości”. Ich szczególnym wyrazicielem jest wspólnota lokalna, która jest „pierwotnym gospodarzem każdego muzeum”.
Dzień 18 maja jest tradycyjnym świętem muzeów i muzealników, ustanowionym w 1977 roku przez Międzynarodową Radę Muzeów (ICOM) jako Międzynarodowy Dzień Muzeów. Kreowanie własnej tożsamości instytucjonalnej i formacji zawodowej muzealników wymownie podkreśla szczególny status muzeum i wymagania, jakie są stawiane ich pracownikom. Ideał ten wyraża także polskie prawo o muzeach, które traktuje muzeum jako jednostką organizacyjną nienastawioną na osiąganie zysku, której celem jest gromadzenie i trwała ochrona dóbr naturalnego i kulturalnego dziedzictwa ludzkości o charakterze materialnym i niematerialnym, informowanie o wartościach i treściach gromadzonych zbiorów, upowszechnianie podstawowych wartości historii, nauki i kultury polskiej oraz światowej, kształtowanie wrażliwości poznawczej i estetycznej oraz umożliwianie korzystania ze zgromadzonych zbiorów. W tym kontekście Międzynarodowy Dzień Muzeów tworzy odpowiednią okazję dla uczczenia rocznicy powstania Muzeum Polaków Ratujących Żydów, a zwłaszcza do inauguracji debaty programowej, która powinna wyznaczyć także perspektywę rozwoju tej instytucji. Staje się jednocześnie cezurami zainicjowanego programu, składającego się z wydarzeń o charakterze programotwórczym, edukacyjnym oraz z inicjatyw na rzecz promocji turystyki kulturowej, który zakończy się 18 maja 2022 r.
Linki do transmisji: dostępne tutaj.
Najbliższe kolejne spotkanie w ramach obchodów: Noc Muzeów – Muzeum w przestrzeni Markowej, 21-22 maja 2021 r.
Deklaracja w sprawie ustanowienia
Konfederacji Muzealnej
na rzecz Programu „Muzeum w przestrzeni Markowej”
„[…] zbiorów muzealnych, będących częścią dziedzictwa,
nie można wyjaśnić bez osadzenia ich w otaczającym pejzażu”
Rezolucja ICOM (2016)
„Bez dziedzictwa nie ma rozwoju, gdyż nie ma punktu odniesienia.
Dlatego potrzeba solidarnego przekazu pomiędzy pokoleniami”
Karta Solidarności (2009)
Rola współczesnych instytucji kultury pamięci wykracza poza tradycyjne gromadzenie i ochronę zbiorów. Obiekty muzealne, zlokalizowane w konkretnej przestrzeni terytorialnej, oddziałują na swoje otoczenie oraz tworzą lokalny i społeczny kontekst kultury pamięci. Dlatego muzea powinny opiekować się danym miejscem, uwzględniając jego wielorakie aspekty przestrzenne, krajobrazowe, społeczne i symboliczne.
W działalności i programie współczesnego muzeum chodzi o takie zidentyfikowanie dziedzictwa, aby odpowiednio wprowadzać je w dialog z kulturą lokalną oraz zapewnić przekaz wartości i tożsamości. Społeczność lokalna, a więc mieszkańcy miejscowości, są pierwotnym gospodarzem każdego muzeum. Kluczowym czynnikiem opieki i troski o powierzone muzeum dziedzictwo powinien być rozwój – zarówno osobowy i społeczny, jak i rozwój postrzegany w kategoriach ekonomicznych.
Kierując się powyższymi założeniami, Towarzystwo Przyjaciół Markowej oraz Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej inicjuje międzyinstytucjonalne partnerstwo w postaci Konfederacji Muzealnej na rzecz Programu „Muzeum w przestrzeni Markowej”. Nasze współdziałanie świadomie nawiązuje do idei konfederacji, która jako instytucja republikańskiej samorządności stanowi wyraz tradycji dawnej Rzeczypospolitej oraz jest ważnym i inspirującym element polskiego dziedzictwa.
Program „Muzeum w przestrzeni Markowej” będzie realizowany w oparciu o zasady i założenia programowe Karty Solidarności, proklamowanej w Krakowie 10 czerwca 2009 roku, która wskazuje, iż etos solidarności jest ważnym filarem organizowania życia społecznego, zaś zasada dobra wspólnego wyznacza sposób odnoszenia się zarówno do przeszłości, jak i do przyszłości naszego Narodu. W szczególny sposób inicjatorzy Programu „Muzeum w przestrzeni Markowej” odwołują się do idei muzeum w przestrzeni (muzeum rozszerzonego), jako kierunku rozwoju muzealnictwa wskazanego w Rezolucji nr 1 Międzynarodowej Rady ds. Muzeów ICOM z 9 maja 2016 roku pt. Odpowiedzialność muzeów za krajobraz.
Program „Muzeum w przestrzeni Markowej” ma na celu tworzenie kultury pamięci oraz edukację na rzecz dziedzictwa i jego wartości. Ważnym zadaniem jest ochrona zasobów dziedzictwa wsi Markowa oraz propagowanie historii Rodziny Ulmów i innych rodzin z Markowej, które podczas II wojny światowej ratowały obywateli Rzeczpospolitej Polskiej narodowości żydowskiej, a także propagowanie wiedzy o życiu żydowskiej wspólnoty w Markowej. Program zakłada i postuluje kreowanie inicjatyw na rzecz rozwoju społecznego i gospodarczego w oparciu o dziedzictwo wsi Markowa.
Kluczowym elementem Programu będzie debata programowa i społeczna ukierunkowana na identyfikację i interpretację dziedzictwa Markowej. Kluczem w jego odkrywaniu jest przestrzeń, którą rozumiemy co najmniej na trzech płaszczyznach: jako przestrzeń fizyczna (krajobraz), przestrzeń społeczna (obywatelska) oraz przestrzeń symboliczna (pamięć rodzinna i wspólnotowa, dziedzictwo, lokalna tradycja). Przestrzeń jest szczególne istotnym elementem rozwoju, gdyż tu najpełniej widać wartość i znaczenie kultury solidarności. A to dzięki tej kulturze, możliwy był heroiczny czyn Rodziny Ulmów oraz innych Polaków, którzy ryzykując życiem własnym i bliskich, ratowali skazanych na Zagładę Żydów podczas okupacji niemieckiej. Historia ta na trwałe zapisana jest w przestrzeni Markowej, przez co – obok wymiaru fizycznego – zyskuje ona ważny wymiar duchowy. Przestrzeń Markowej przemawia poprzez przyrodę i architekturę, ukazując swój potencjał duchowy, genius loci.
Odkrywanie i publiczne prezentowanie genius loci Markowej oraz debata i edukacja o tożsamości naszej kultury, a zwłaszcza o jej uniwersalnych wartościach, takich jak człowieczeństwo, miłość bliźniego i solidarność, to najważniejsze punkty Programu „Muzeum w przestrzeni Markowej”. Podejmujemy je z wrażliwości, gdyż – za autorami Karty Solidarności – wyrażamy przekonanie, iż człowiek „potrzebuje piękna krajobrazu, szczególnie tego, w którym jest zakorzeniony. W krajobrazie zapisane są wartości przyrodnicze, sakralne, społeczne i historyczne. Pomiędzy krajobrazem a pamięcią istnieje szczególna, niewidzialna więź”.
Powołując Konfederację Muzealną na rzecz Programu „Muzeum w przestrzeni Markowej”, deklarujemy jej otwarty charakter. Zapraszamy do udziału w Konfederacji inne podmioty gotowe współdziałać dla realizacji wyrażonych przez nas celów.
__________
Fotorelacja – tutaj: Sesja I, Sesja II.
__________
ORGANIZATORZY OBCHODÓW:
Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej
Samorząd Województwa Podkarpackiego