Chałupa Szylarów. Dom – Kryjówka – Zabytek
Chałupa Szylarów jest niezwykle cennym zachowanym do naszych czasów źródłem wiedzy i świadectwem lokalnego dziedzictwa materialnego oraz wartości. Stanowi autentyczną przestrzeń i scenerię dla opowieści o minionych czasach – z jednej strony o pięknej nostalgicznej wsi, z drugiej o pełnym trudów i tragicznych wydarzeń okresie okupacji niemieckiej.
1 września 2021 r. Chałupa Szylarów jako obiekt muzealny i część Skansenu Zagrody Muzeum Wsi Markowa został oficjalnie udostępniony dla publiczności. Data ta – rocznica wybuchu II wojny światowej – stanowi symboliczne nawiązanie do najistotniejszego momentu z jego historii.
Jak stary drewniany dom stał się podwaliną, inspiracją oraz łącznikiem tworzonego projektu kultury pamięci przez Towarzystwo Przyjaciół Markowej oraz Muzeum Polaków Ratujących Żydów? Poniżej kilka istotnych informacji o Chałupie Szylarów.
Dom
Chałupa Szylarów to oryginalny budynek prezentujący lokalną tradycyjną architekturę.
Założony na planie prostokąta szerokofrontowy drewniany dom zbudowany został w typie konstrukcji przysłupowej. Ściany stworzone zostały z belek ułożonych na zrąb. W węgłach narożnych widoczne są połączenia belek na jaskółczy ogon z ostatkami równo ściętymi i wystającymi poza lico ścian. Dach wsparty na słupach pokryty jest dachówką ceramiczną, natomiast szczyty elewacji ozdabiają deski dekoracyjnie wycięte.
Fot. Archiwalne zdjęcie Chałupy Szylarów | ze zbiorów rodziny Jana i Marii Brodów [udostępnione przez: Towarzystwo Przyjaciół Markowej]
Fot. Współczesne zdjęcie Chałupy Szylarów | Dominika Rut [udostępnione przez: Towarzystwo Przyjaciół Markowej]
Kryjówka
W czasie II wojny światowej Rodzina Szylarów przyjęła pod swój dach siedmioosobową rodzinę Weltzów. W stworzonej na strychu kryjówce w okresie 17 miesięcy ukrywali się: Abraham Bezem (Weltz); Aron Bezem (Weltz); Leon Bezem (Weltz); Miriam Bezem (Weltz); Moniek Bezem (Weltz); Rachela Bezem (Weltz); Shirley (Schindla) Bezem (Weltz).
Determinacji Państwa Szylarów, a także chęci niesienia pomocy nie zmieniła nawet okrutna, wstrząsająca zbrodnia dokonana przez Niemców na rodzinie Ulmów. Cała grupa przetrwała u Szylarów aż do pojawienia się w Markowej Armii Czerwonej.
Helena Szylar-Kielar, Zofia Szylar-Broda oraz pośmiertnie Antoni i Dorota Szylarowie zostali 11 lutego 1992 roku uhonorowani medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”.
Zachęcamy do zapoznania się z szerszym opisem historii ratowania na naszej Stronie.
Fot. Dorota i Antoni Szylarowie | zbiory rodziny Szylarów / zbiory cyfrowe Muzeum Polaków Ratujących Żydów
Zabytek
Omawiany obiekt powstał w XIX wieku. Wg Aktu notarialnego spisanego w 1879 roku wymieniony w nim Jan Szylar zaświadcza, że jest właścicielem niniejszej nieruchomości – odziedziczonej po ojcu Mateuszu Szylarze – od 45 lat. Na bazie tych informacji stwierdzić można, że dom istniał już w 1834 roku, a więc jego metryka może sięgać znacznie wcześniejszych lat. Dom ten był zamieszkany jeszcze w latach 90. XX wieku. W 2016 roku został zakupiony przez Towarzystwo Przyjaciół Markowej, a w 2017 roku rozpoczęto prace rekonstrukcje wg dawnych technik, już w nowej lokalizacji. Odbiór konserwatorski w dniu 11 grudnia 2020 roku potwierdził prawidłowo i rzetelnie wykonane prace renowacyjne i rekonstrukcyjne. Natomiast 1 września 2021 roku nastąpiło wyczekiwane oficjalne otwarcie dla publiczności Chałupy Szylarów w Skansenie Zagrodzie Muzeum Wsi Markowa.
Fot. Fragment Aktu Notarialnego z 1879 roku dotyczącego domu rodziny Szylarów| ze zbiorów Towarzystwa Przyjaciół Markowej
We wnętrzach stopniowo odtwarzany jest dawny wystrój – nawiązujący do typowej chaty wiejskiej, a w przypadku posiadania źródeł również stricte domu Państwa Szylarów – natomiast na strychu zrekonstruowano wg relacji kryjówkę. Przy jego rekonstrukcji niezwykle pomocnymi były zdjęcia, dokumenty a szczególnie wspomnienia Eugeniusza Szylara, syna Doroty i Antoniego Szylarów.
W przyszłości planowane jest stworzenie wystawy muzealnej we wnętrzach Chałupy Szylarów.
Historia Szylarów w przestrzeni dziedzictwa Markowej dopełnia na kartach historii wsi obraz okupacji niemieckiej opisany heroicznymi czynami rodziny Ulmów oraz działaniami innych rodzin, dzięki którym okres Holocaustu przeżyło w Markowej 21 Żydów.
Ten autentyczny budynek to historyczna pamiątka, która w zależności od obranej perspektywy ukazuje różne światy i historie. Chałupa, jako obiekt muzealny wraz z odtworzoną kryjówką, prezentuje wielopokoleniową sagę rodziny Szylarów oraz stanowi potencjał edukacyjny w zakresie historii uratowania żydowskiej rodziny Weltzów, jak również prezentacji życia mieszkańców wsi Markowa podczas II wojny światowej.