Dla Muzeum Polaków Ratujących Żydów ten rok jest szczególny – 5 lat temu, 17 marca 2016 r., nastąpiło oficjalne otwarcie Muzeum w Markowej – pierwszej w Polsce placówki muzealnej, która w całości poświęcona jest tematyce ratowania ludności żydowskiej przez Polaków podczas okupacji niemieckiej.
Z tego miejsca pragniemy podziękować wszystkim z Państwa z którymi mieliśmy przyjemność współpracować tworząc to wyjątkowe miejsce oraz dzielić chwile w trakcie tych ostatnich lat.
Tę ważną rocznicę pragniemy uczcić poprzez podkreślenie znaczenia wartości jaką niesie ze sobą istnienie jednostek kultury, jednocześnie zgłębiając refleksję nad statutowymi zagadnieniami poruszonym w Muzeum – ukazanie historii ratowania Żydów przez Polaków podczas II wojny światowej, polsko-żydowskich relacji w czasach Holokaustu oraz upowszechnianie wiedzy o losach Rodziny Ulmów z Markowej. Tym sposobem obchody 5. rocznicy powstania Muzeum Polaków Ratujących Żydów planowane są na okres 18.05.2021 – 18.05.2022 r. Ramy dla obchodów stanowić będzie Międzynarodowy Dzień Muzeów – coroczne święto Muzeów i Muzealnictwa, ustanowione przez Międzynarodową Radę Muzeów (ICOM), działającą przy UNESCO. W tym czasie planowane są m.in. spotkania poświęcone Muzeum Polaków Ratujących Żydów oraz zagadnieniom poruszanym w nim.
Zapraszamy do śledzenia naszych kanałów, na których na bieżąco będziemy informować o planowanych inicjatywach.
Zachęcamy również do lektury przybliżającej powstanie Muzeum.
Idea powstania Muzeum Polaków Ratujących Żydów narodziła się w 2007 r. Inspirowana była historią rodziny Ulmów z Markowej, jak również, mimo upływu lat, wciąż żywą pamięcią o ich losach. Pomysłodawcami tego przedsięwzięcia byli: Bogdan Romaniuk – ówczesny prezes Stowarzyszenia Szczęśliwy Dom im. Wiktorii i Józefa Ulmów z Dziećmi oraz dr Mateusz Szpytma, ówczesny pracownik krakowskiego Oddziału IPN, w swych badaniach m.in. zgłębiający tematykę ratowania Żydów przez Polaków, w tym historię rodziny Ulmów z Markowej.
W 2008 r. Sejmik Województwa Podkarpackiego podjął formalną decyzję o budowie Muzeum we wsi Markowa. W miejscowości tej 24 marca 1944 r. w wyniku donosu niemieccy żandarmi rozstrzelali rodzinę Ulmów: ciężarną Wiktorię i Józefa oraz ich sześcioro dzieci – Stanisławę, Barbarę, Władysława, Franciszka, Antoniego i Marię. Wraz z nimi zginęło ośmiu ukrywanych przez nich Żydów z rodziny Goldman, Grünfeld i Didner.
Proces realizacji dedykowanego budynku, przyszłej siedziby Muzeum, zainicjowało w 2009 r. przekazanie gruntu przez Radę Gminy Markowa na rzecz Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego. Wyznaczono teren w sercu wsi Markowa, w bliskim otoczeniu miejscowych instytucji kultury. Instytucją koordynującą pracami zostało Muzeum-Zamek w Łańcucie.
Kolejnym krokiem zbliżającym do powstania Muzeum było ogłoszenie w 2010 r. konkursu na kompleksowy projekt koncepcji obiektu, scenografii, jak również zagospodarowania otoczenia. Tego samego roku specjalnie powołana komisja wyłoniła spośród 25 prac finalistę. Zwyciężyła sugestywna i nacechowana symboliką wizja Muzeum stworzona przez Nizio Design International z Warszawy – cenionych twórców w dziedzinie nowoczesnych rozwiązań architektonicznych. Pracownia poszczycić się może projektami tworzonymi dla instytucji o zbliżonej do Muzeum Polaków Ratujących Żydów tematyce – jak np.: Muzeum Powstania Warszawskiego, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, Mauzoleum Martyrologii Wsi Polskich w Michniowie, czy Ośrodek Edukacyjno-Muzealny „Świętokrzyski Sztetl” w Chmielniku.
„Muzeum-symbol zamknięte w unikatowej bryle. Proste w formie, wręcz ascetyczne a jednocześnie naładowane znaczeniami, historią i emocjonalnym przekazem. To jeden z takich projektów, którego siłą jest formalna skromność i wysunięcie na pierwszy plan narracji ukrytej we wnętrzu”.
MIROSŁAW NIZIO, NIZIO DESIGN INTERNATIONAL, ŹRÓDŁO: PROPERTY DESIGN
W 2013 r. nastąpiło rozstrzygnięcie przetargu na realizację budowy Muzeum. Jeszcze tego samego roku, po wylaniu fundamentów, nastąpiło uroczyste wmurowanie kamienia węgielnego, poświęconego przez Papieża Franciszka.
„Wierzymy, że ‚Muzeum Polaków Ratujących na Podkarpaciu imienia Rodziny Ulmów’ w Markowej stanie się symbolem poświęcenia mieszkańców Podkarpacia, którzy oddali swe życie ratując rodziny żydowskie przed nazistowską zagładą. Wyrażamy przekonanie, że Muzeum przyczyni się także do przełamywania istniejących stereotypów, dotyczących relacji polsko-żydowskich i w pozytywny sposób wpłynie na ich współczesny kształt”
AKT WMUROWANIA KAMIENIA WĘGIELNEGO
Przystąpienie do realizacji scenografii możliwe było już w 2015 r. Projekt powstał w oparciu o opracowania przygotowane przez prof. Uniwersytetu Rzeszowskiego Elżbietę Rączy oraz dr Mateusza Szpytmę, ówczesnego pracownika Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie.
W 2016 r. nastąpił długo oczekiwany moment, 17 marca odbyło się uroczyste otwarcie Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej. W wydarzeniu tym uczestniczył Prezydent RP Andrzej Duda, marszałkowie Sejmu i Senatu Marek Kuchciński i Stanisław Karczewski, wicepremier, minister kultury i dziedzictwa narodowego prof. Piotr Gliński, sekretarz stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego Jarosław Sellin, szefowa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów Beata Kempa, marszałek województwa podkarpackiego Władysław Ortyl, ambasador Izraela w Polsce Anna Azari oraz przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski abp Stanisław Gądecki, metropolita przemyski abp Józef Michalik i naczelny rabin Polski Michael Schudrich, a także liczni goście z Polski, jak i zagranicy. Wzruszającym oraz niezwykle symbolicznym momentem w odniesieniu do przyszłej działalności Muzeum, była ceremonia wręczenia Ratującym oraz ich rodzinom odznaczeń państwowych. Uhonorowanie to związane było z ich bohaterską postawą i niezwykłą odwagę wykazaną w trakcie niesionej pomocy przedstawicielom społeczności żydowskiej podczas II wojny światowej.
„Muzeum jest pierwszą w Polsce instytucją w całości zajmującą się upamiętnianiem i upowszechnianiem wiedzy o Polakach pomagających osobom narodowości żydowskiej podczas okupacji niemieckiej, w obliczu grożącej im za to kary śmierci. Reprezentatywnym przykładem tego heroizmu jest historia rodziny Ulmów z Markowej Wiktorii, Józefa i ich sześciorga dzieci, wraz z ośmiorgiem ukrywanych przez nich Żydów z rodziny Goldmanów, zamordowanych przez okupanta 24 marca 1944 roku.
Misją muzeum jest upamiętnianie i ukazywanie historii ratowania Żydów przez Polaków w okresie II wojny światowej, przy wykorzystaniu nowoczesnych multimedialnych i interaktywnych form. W zamierzeniu Muzeum ma być miejscem rozpowszechniania wiedzy o realiach Holokaustu w okupowanej Polsce, prezentowanej w sposób obiektywny i rzetelny”
TYMCZASOWY REGULAMIN ORGANIZACYJNY MUZEUM POLAKÓW RATUJĄCYCH ŻYDÓW PODCZAS II WOJNY ŚWIATOWEJ IM. RODZINY ULMÓW W MARKOWEJ – ODDZIAŁ MUZEUM-ZAMKU W ŁAŃCUCIE
Muzeum początkowo funkcjonowało jako oddział podlegający pod Muzeum-Zamek w Łańcucie. Natomiast od 2017 r. rozpoczęło swoją działalność jako samodzielna jednostka współprowadzona przez Samorząd Województwa Podkarpackiego oraz Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
„Dostrzegając potrzebę nadania szczególnego charakteru działalności na rzecz ochrony pamięci o heroicznych postawach Polaków, którzy z narażeniem życia swojego i swoich bliskich podczas II wojny światowej nieśli pomoc przedstawicielom społeczności żydowskiej, Strony postanawiają, że (…) będą prowadzić jako wspólną instytucję kultury Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny – Ulmów w Markowej (…)”
UMOWA WS. PROWADZENIA JAKO WSPÓLNEJ INSTYTUCJI KULTURY
Dopełnieniem założenia architektonicznego było zakończenie w 2017 r. realizacji Sadu Pamięci dedykowanego Polakom, którzy w miastach, miasteczkach i wsiach całej przedwojennej Polski w czasie niemieckiej okupacji z narażeniem życia ratowali skazanych na zagładę Żydów. Jego oficjalne otwarcie nastąpiło 19 października 2018 r. Projekt ten nie tylko wniósł walor estetyczny do całości zagospodarowania przestrzennego, ale także niezwykły ładunek merytoryczny dopełniając wystawę o ogólnopolski wymiar.
Koncepcja architektoniczna budynku Muzeum doczekała się wielu wyróżnień branżowych, m.in. została nagrodzona w konkursie Budowa Roku Podkarpacia 2015 organizowanym przez Podkarpacką Okręgową Izbę Inżynierów Budownictwa, znalazło się w TOP 10 najlepszych architektonicznych projektów z 2016 r. w zestawieniu stworzonym przez Serwis InfoArchitekta.pl., otrzymało również nagrodę Property Design Award 2017 za projekt wnętrza i ekspozycję Muzeum, czy w 2019 r. znalazło się wśród 34 ze 134 obiektów na krótkiej międzynarodowej liście East Centric Arhitext Awards 2019 dla najlepszych środkowoeuropejskich projektów architektonicznych i urbanistycznych ostatnich lat, nominowane w kategorii: Public Buildings.
Muzeum zostało również nagrodzone w konkursach dotyczących instytucji kultury. Muzeum-Zamek w Łańcucie otrzymało wyróżnienie w ramach XXXVII edycji Konkursu na Wydarzenie Muzealne Roku Sybilla 2016 w kategorii Inwestycje. Doceniony został również Sad Pamięci, za który Muzeum otrzymało nagrodę BohaterON 2019.
Powstały kompleks muzealny pozwolił na wykreowanie miejsca do realizacji statutowych działań Muzeum, w zakresie badań, upamiętniania oraz popuplaryzowania czynów dokonanych przez Polaków ratujących Żydów w trakcie dramatycznych wydarzeń z czasów Holokaustu. Dzięki formie architektonicznej, rozplanowaniu przestrzeni, detalom, czy zastosowanym materiałom budynek nie tylko stanowi odpowiedne otoczenie dla przekazywanej trudnej tematyki, ale także sam staje się pomnikiem ku czci tych którzy nieśli pomoc, oraz tych, którzy jej potrzebowali.
[Prezentacja opowiada o Muzeum Polaków Ratujących Żydów. Na slajdach widoczny jest tekst: Idea powstania Muzeum poświęconego Polakom ratujących Żydów w Markowej narodziła się w 2007 r. Inspiracją była historia rodziny Ulmów z Markowej, jak również, mimo upływu lat, wciąż żywa pamięć o ich losach. 24 III 1944 r. w wyniku donosu niemieccy żandarmi rozstrzelali ciężarną Wiktorię i Józefa oraz ich 6 dzieci. Wraz z nimi zginęło 8 ukrywanych przez nich Żydów. Oficjalne otwarcie Muzeum – od 17 marca 2016 r. Muzeum funkcjonowało jako oddział Muzeum-Zamek w Łańcucie. Jedyna placówka muzealna w Polsce w całości poświęcona zagadnieniu polskiej pomocy ludności żydowskiej w czasie Holokaustu. W 2017 r. nastąpiło wydzielenie Muzeum jako samodzielnej jednostki współprowadzonej przez Samorząd Województwa Podkarpackiego i Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W 2018 r. otwarto Sad Pamięci dedykowany Polakom, którzy w miastach, miasteczkach i wsiach całej przedwojennej Polski w czasie niemieckiej okupacji z narażeniem życia ratowali skazanych na zagładę Żydów. Podstawowym celem Muzeum Polaków Ratujących Żydów jest pokazanie bohaterskich postaw Polaków, którzy w czasie okupacji niemieckiej pomagali Żydom, ryzykując życie swoje i swoich rodzin… cel ten możemy realizować tylko dzięki Wam! Dziękujemy, że jesteście z nami!. Tekst zobrazowany jest ilustracjami ukazującymi m.in. Rodzinę Ulmów, otoczenie i wnętrze Muzeum.]