Akademia Sprawiedliwych jest przedsięwzięciem kulturotwórczym, którego pierwsza edycja zbiegła się w czasie z obchodami Narodowego Dnia Pamięci Polaków Ratujących Żydów pod okupacją niemiecką w 2022 r. Ta okoliczność, chociaż przemijająca, wskazuje na istotną ideową zbieżność. Bowiem ci spośród naszych rodaków, którzy w latach niemieckiej okupacji odważyli się na postawę solidarności w stosunku do współobywateli żydowskiego pochodzenia, wydanych na śmierć, ryzykowali własnym życiem.

To historyczne spojrzenie na realia niemieckiej okupacji nieuchronnie prowadzi do pytań natury etycznej. O sens sąsiedztwa, o godzenie, w warunkach zagrożenia, starania o własne bezpieczeństwo z obowiązkiem pomocy potrzebującym, o sens człowieczeństwa w końcu.

Akademia Sprawiedliwych tworzona jest z inicjatywy Muzeum Polaków Ratujących Żydów we współpracy z Uniwersytetem Papieskim Jana Pawła II, z Instytutem Przestrzeni Obywatelskiej Pro Publico Bono oraz z Parafią św. Józefa na krakowskim Podgórzu.

Uniwersytet Papieski bierze swój początek z Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego i z Papieskiej Akademii Teologicznej – dwóch instytucji, z którymi związany był Karol Wojtyła, z pierwszą z nich jako student i młody ksiądz w latach 1946 – 1954, z drugą zaś już jako papież i założyciel PAT od 1981 r. Uniwersytet Papieski będąc kontynuacją PAT i WTUJ czerpie z ich
dorobku, w tym także z  myśli Karola Wojtyły – Jana Pawła II.

Inspiracją, która płynie z dorobku filozoficznego i antropologii Karola Wojtyły, jest jego rozumienie osoby ludzkiej, stworzenia Bożego poczynionego na wzór i podobieństwo swojego Stwórcy, a z tego tytułu obdarzonego niezbywalną godnością.

Inspiracją płynącą z nauczania Jana Pawła II jest w tym kontekście przede wszystkim jego przesłanie „dziedzictwa oświęcimskiego”. Auschwitz-Birkenau, które wydarzyło się na ziemi oświęcimskiej to swoiste „piekło na ziemi”. Jest to miejsce, w którym godność ludzka została ekstremalnie podeptana, ale w którym także znaleźli się ludzie zdolni obronić człowieczeństwo. To oni uratowali ówczesny nieludzki świat przed ostatecznym upadkiem. To ich postawa i świadectwo wierności życia według określonych wartości są dla nas natchnieniem do tworzenia kultury solidarności, która powinna stanowić autentyczne środowisko praw człowieka i opartej na nich cywilizacji. To prowadzi nas do figury Sprawiedliwego, tak ważnej dla misji naszego Muzeum.