Personalia ratujących: Kacper Pilch; Stanisław Pilch, Czesława Pilch
Miejsce działania: Kożuchów, województwo podkarpackie (dawniej województwo lwowskie)
Uratowani: Aaron Apfelbaum; Jakub Apfelbaum; Pesia Birman
Kasper Pilch pochodził z Wysokiej Strzyżowskiej. W młodości wyjechał w celach zarobkowych do USA, gdzie poznał Walerię Włodykę, rodem z Różanki k. Strzyżowa. Młodzi Polacy wzięli ślub i po powrocie do kraju zamieszkali w Kożuchowie. Mieli pięcioro dzieci: Antoniego, Walerię (po mężu Niedziela), Władysława, Stanisława i Czesławę (po mężu Kut). Przed wybuchem wojny w 1939 r. zmarła Waleria Pilch i w gospodarstwie pozostał Kasper z dziećmi: Czesławą i Stanisławem. Z nastaniem okupacji niemieckiej los okolicznych Żydów, w tym wielodzietnej rodziny Apfelbaumów z pobliskiego Frysztaka, stał się tragiczny. Bracia Jakub (ur. około 1914) i Aaron (ur. około 1927) Apfelbaumowie w 1942 r. uciekli z Frysztaka do kompleksu leśnego w okolicach Markuszowej i Kozłówka. W szałasach i leśnych bunkrach ukryło się tam kilkudziesięciu Żydów, dożywianych przez Polaków z okolicznych wsi. W wyniku licznych niemieckich obław część Żydów została zamordowana, a pozostali przy życiu ukryli się u kilku polskich rodzin, m.in. u Niedzielów w Markuszowej. W czerwcu 1943 r. braci Apfelbaumów oraz Pesię (Pesa) Birman przygarnęli Pilchowie z Kożuchowa, ukrywając ich w specjalnym schowku urządzonym w stodole. Głęboką jamę Pilchowie przykryli drewnianymi belkami, przygotowanymi jeszcze przed wojną do budowy nowego domu. Belki były zamaskowane słomą i sianem; pod nimi uciekinierzy leżeli na siennikach, nie mogąc nawet usiąść. Nocą wychodzili na zewnątrz, jedli, myli się i spacerowali. Zimą Żydzi przechodzili do piwniczki znajdującej się pod domem Pilchów. Wiosną 1944 r., w drugi dzień Świąt Wielkanocnych, gestapowcy przeszukali stajnię w poszukiwaniu cielaka. W tym czasie Żydzi jedli obiad w domu z gospodarzami i w ostatniej chwili uciekli przed Niemcami. Sąsiedzi wiedzieli, że Pilchowie ukrywają Żydów, nikt jednak o tym nie doniósł. Po nadejściu w sierpniu 1944 r. wojsk sowieckich bracia Apfelbaumowie ofiarowali Kasprowi swój dom. Po pewnym czasie wyjechali do USA. Jakub poślubił Pesię Birman. Ich jedyna córka, Goldie Librach, napisała po latach:
W języku żydowskim człowiek prawy, sprawiedliwy to cadyk. Mój ojciec tak nazywał pana Pilcha.
Pilchowie zostali 9 IX 2008 r. odznaczeni medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”. Medal odebrał Józef Kut, syn Czesławy Pilch-Kut.
-
- Czesława Pilch-Kut (1914–1989), córka Kaspra Pilcha i Walerii z Włodyków, z bratem Stanisławem Pilchem (ur. 1911). Zdjęcie wykonane 16 V 1943 r. Ze zbiorów Józefa Kuta.
-
- Kasper Pilch (1873–1964). To on podjął decyzję o ukrywaniu braci Apfelbaum i Pesi Birman. Ze zbiorów Józefa Kuta.
-
- Czesława Pilch-Kut (1914–1989), córka Kaspra Pilcha i Walerii z Włodyków, z bratem Stanisławem Pilchem (ur. 1911). Zdjęcie wykonane 16 V 1943 r. Ze zbiorów Józefa Kuta.
-
- Aaron Apfelbaum, młodszy brat Jakuba. Zdjęcie z 1949 r. wysłane z Bridgeton w stanie New Jersey w USA. Ze zbiorów Józefa Kuta.
-
- Stary dom Pilchów. Fot. Igor Witowicz (2008).
-
- Do piwnicy służącej za kryjówkę wchodziło się z sieni po otworzeniu zamaskowanej klapy. Fot. Igor Witowicz (2008).
Zobacz też: