Personalia ratujących: ks. Bogusław Waczyński
Miejsce działania: Stara Wieś k. Brzozowa
Ksiądz Bogusław Waczyński od 1942 był rektorem kolegium w Starej Wsi koło Brzozowa. Uczestniczył w akcji pomocy pochodzącej ze Stryja Renacie Margulies (ur. 1921 lub 23.11.1920). Wywodziła się ona ze znanej w miasteczku rodziny – jej ojciec Efraim Salomon był w miejscowości adwokatem utrzymującym kontakty zawodowe z katolickimi kolegami po fachu. Ona sama pracowała jako sekretarka, zarówno w czasie okupacji Sowieckiej jak i po wkroczeniu Niemców. W 1942 r. jej ojciec został zamordowany a Renata i jej matka starały się przetrwać. Z pomocą przyszła jej rodzina sędziego Wassermana – znajomych Margulisów – która zdecydowała o pomocy Renacie. Maria z Kluzowiczów Wasserman Waniewska dostarczyła jej metrykę chrztu jej zmarłej córki – Janiny. Inne dokumenty stworzył bezinteresownie grafik – Edward Grabowski, wyposażona w nie wyruszyła do Czortkowa a następnie do Tarnopola gdzie trafiła pod opiekę księdza Józefa Obacza (1911-1985).
Jak pisała Maria z Kluzowiczów:
Ks. Obacz wysłał Renatę do Starej Wsi. Rektor, ks. Bogusław Waczyński S.J., ulokował ją w klasztorze ss. służebniczek NMP w Starej Wsi. Na utrzymanie Renaty posyłałam miesięcznie na adres ks. B. Waczyńskiego 150 zł i taką samą kwotę wręczałam ss. służebniczkom w Stryju.
W kronice Zgromadzenia Sióstr Służebniczek NMP w Starej Wsi jej obecność odnotowano wpisem z marca 1945 r.:
Janina „Kluzowicz” (Wasserman-Margulies). […] 28.02.1943 r. przyjęła ją Matka Generalna [Eleonora Jankiewicz] na prośbę O. Rekt. Waczyńskiego. […] Tu udzielił jej O. Rekt. Chrztu św. i umieścił ją na kilka dni u rodziny Wałęckich a potem u nas.
Po zakończeniu okupacji Janina/Renata wyjechała do Lublina gdzie odnalazła swoją matkę (Speranza Margulies, ur. 3.10.1896 r) która przetrwała pobyt w obozie na Majdanku. W 1946 r. przez pewien czas uczęszczała nawet na zajęcia uniwersyteckie w Lublinie (prawdopodbnie używając imienia Joanna). Wyjechała stamtąd w sierpniu 1946 r., wraz z matką trafiła do niemieckiej Pasawy. W wypełnionym tam w 1948 r. wniosku imigracyjnym napisała, że chciała „uciec przed nowymi prześladowaniami Żydów i dołączyć do ciotki we Włoszech”.
Ostatecznie jej się to udało. Mieszkała we Florencji, fotografie z jej zbiorów znajdują się w izraelskim Beit Hatfutsot.
Po wyjeździe do nie odnowiła kontaktu z duchownymi ze Starej Wsi.
Za wiedzą ks. Wieczyńskiego w willi jezuickiej ukrywano również dziewczynkę żydowską określaną jako „Marysia”.
Na podstawie:
Archiwum Arlosen – akta Joanna Margulis (3.2.1.1 CM/1)
Archiwum Yad Vashem – Centralna baza nazwisk ofiar Zagłady
E. Rączy, I. Witowicz, Poles Rescuing Jews in the Rzeszów Region in the Years 1939–1945 / Polacy ratujący Żydów na Rzeszowszczyźnie w latach 1939–1945. Rzeszów 2011
W. Bartoszewski, Z. Lewinówna, Ten jest z ojczyzny mojej: Polacy z pomocą Żydom, 1939-1945. Kraków 2013
Kamil Kopera, wrzesień 2019