Personalia ratujących: Anna Puchalska; Stanisław Puchalski
Miejsce działania: Nisko, województwo podkarpackie (dawne województwo lwowskie)
Uratowani: Chaim Feit; Rachela Feit; Józef Bock; Ceil Fenster
Stanisław Puchalski mieszkał w czasie okupacji niemieckiej w Nisku i pracował w Urzędzie Gminy Nisko II. W maju 1942 r. wstąpił do Narodowej Organizacji Wojskowej (przyjął pseudonim „Socha”). Latem tego samego roku za pośrednictwem Marii Chwiej z Jastkowic poznał kilka żydowskich rodzin z tej wsi i został poproszony o wyrobienie im „aryjskich” kenkart. Aby uzyskać oryginalne dokumenty, musiał najpierw zdobyć w leżajskiej parafii metryki chrztu swojej siostry Bronisławy, która zginęła we wrześniu 1939 r., oraz wujka, który przebywał za granicą. Udało mu się też wykraść plik metryk Polaków wysiedlonych przez Niemców z parafii Jata. Puchalski zrobił Żydom zdjęcia legitymacyjne i po kilku dniach dzięki urzędnikowi Józefowi Dybkowi kenkarty były gotowe. „Aryjskie” dokumenty otrzymał m.in. Chaim Feit, który jako Jan Tłusty z żoną i dzieckiem przeprowadził się do Ostrowca i tam doczekał końca wojny. Młoda żydowska dziewczyna, która otrzymała dokumenty na nazwisko siostry Puchalskiego, wyjechała na roboty do Austrii. Stanisław zdecydował się także ukryć pięcioletniego Józefa Bocka. Chłopiec przebywał początkowo w domu Puchalskich, jednak kiedy sąsiedzi zorientowali się, że dziecko jest pochodzenia żydowskiego, Stanisław wywiózł chłopca do Starego Sioła k. Oleszyc. W gajówce zaopiekował się chłopcem Kazimierz Puchalski, stryj Stanisława. Kazimierz został zabity przez Niemców 15 VII 1941 r., młody Bock pozostał jednak w gajówce. Wiosną 1943 r., kiedy Ukraińcy z UPA zaczęli napadać i mordować Polaków, żona Kazimierza wywiozła chłopca do wsi Sibigi w pow. niżańskim. Dzięki poświęceniu rodziny Puchalskich Józef Bock przeżył niemiecką okupację, został adoptowany przez Chaima Feita i jako Józef Feit wyjechał do USA. Rodzice Bocka wojny nie przeżyli. Otrzymali od Stanisława Puchalskiego dokumenty na nazwisko Sudoł, ale w 1943 r. zostali rozpoznani przez gestapo i zamordowani.
Na podstawie ich kenkart Niemcy dotarli do Józefa Dybka, pracownika odpowiedzialnego za ich wystawienie. Aresztowali go i zamordowali. W październiku 1943 r. rozpoczęły się w Nisku aresztowania żołnierzy NOW-AK. Stanisław Puchalski musiał opuścić dom i przeszedł do Oddziału Leśnego NOW-AK „Ojca Jana” (Franciszek Przysiężniak). W czerwcu 1944 r. wziął udział w bitwie na Porytowym Wzgórzu. W listopadzie tego roku został aresztowany przez funkcjonariuszy NKWD i razem z kolegami z oddziału „Ojca Jana” zesłany do obozu Borowicze-Jegolsk w Związku Sowieckim, skąd wrócił na początku 1946 r.
Stanisław Puchalski i jego matka Anna Puchalska z domu Olko (1894 – 7 III 1994) zostali 13 marca 2000 r. odznaczeni medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”.
Stanisław Puchalski, syn Franciszka i Anny (21 IX 1921 – 20 VIII 2000). Fotografia z 1943 r.
Ze zbiorów Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie.
Zobacz też: