Podkarpackie

Personalia ratujących: Maria Lubaś; Franciszek Lubaś; Julia Lubaś
Miejsce działania: Moderówka, województwo podkarpackie (dawne województwo lwowskie)
Uratowani: Lejba Lerman; Leja Lerman; Bracha Lerman; Szlomo Lerman; Chawe Lambek; Estera Lambek; Menasze Najman; Hersza Fries; Irena Roschandler

Maria i Franciszek Lubasiowie mieszkali z dziećmi w Moderówce w pow. krośnieńskim. W latach 1942–1944 ukrywali dziewięcioro Żydów z Jedlicza i Krosna. Zanim Żydzi ci dotarli do Lubasiów, kilka, a może kilkanaście dni spędzili we wsi Jaszczew k. Jedlicza, w zabudowaniach rolnika Przybyły. Wiedząc o planowanej przez gestapo rewizji, gospodarz ukrył Żydów w stodole, w świeżo zwiezionych z pola snopkach zboża. Niemcy nie znaleźli Żydów, którzy byli jednak zmuszeni zmienić niepewną kryjówkę. Poszli do wsi Bajdy, gdzie przyjął ich rolnik Kiszka. I tym razem po kilku dniach u Kiszki pojawili się gestapowcy poszukujący Żydów, którzy uprzedzeni o obławie, zdążyli uciec. Gospodarz nie przyznał się do ukrywania Żydów i cudem uniknął śmierci. Uciekinierzy skierowali się następnie do gospodarstwa Lubasiów w Moderówce, ponieważ znali ich sprzed wojny. Franciszek Lubaś zbudował dla nich specjalną kryjówkę w komorze (spichlerzu), oddzieloną dodatkową drewnianą ścianą. W podłodze wybił otwór, przez który przechodziło się do piwniczki, mającej wejście z sieni. W ten sposób, po wciąganej na górę drabinie, Żydzi wychodzili nocą na zewnątrz, aby się umyć, uprać ubrania, zjeść posiłek i pospacerować. Maria, Franciszek i ich dziesięcioletnia córka Julia Janina pod swoją opieką mieli następujące osoby: Lejba i Leję

Lermanów z dwójką dzieci – Brachą (Bronisławą) i Szlomo (Leonem), Chawę Lambek z córką Esterą, Menasze Najmana i Hersza Friesa. W drugiej połowie 1942 r. Lejb Lerman poprosił Lubasia, by wydostał z krośnieńskiego getta jeszcze jedną rodzinę. Franciszkowi udało się wspólnie z córką Julią przywieźć z Krosna dziesięcioletnią Irenę Roschandler (Rosenhendler), ale niestety następnego dnia z powodu niemieckiej obławy nie mogli uratować jej rodziców i brata. Sąsiedzi Lubasiów wiedzieli o ukrywanych Żydach, jednak nikt z nich nie poszedł z donosem do Niemców. W lipcu 1944 r., gdy Sowieci zbliżali się do Moderówki, władze niemieckie zarządziły wysiedlenie mieszkańców przyfrontowych wsi. Żydzi musieli opuścić kryjówkę i pod osłoną nocy udali się do pobliskiej Brzezówki. W Moderówce została sama Irena, natomiast Lubasiowie ewakuowali się do Bajd. Julia Lubaś codziennie nosiła Irenie prowiant, omijając niemieckie patrole. Pewnego dnia żołnierze niemieccy zauważyli ją obok domu. Schowała się do kryjówki w komorze i razem z Ireną przeżyła godzinne przeszukanie domu. Po odejściu żołnierzy Irena całkowicie posiwiała. Kiedy we wrześniu 1944 r. Sowieci zajęli Moderówkę, Żydzi wrócili do Jedlicza, a potem przez Szopienice (obecnie dzielnica Katowic) wyjechali do USA i dalej do Palestyny i Australii. Irena Roschandler osiadła w Anglii. Wielu z ukrywanych utrzymywało stały kontakt z polską rodziną.

---

Maria i Franciszek Lubasiowie oraz ich córka Julia Janina Twardzik zostali 7 maja 1989 r. odznaczeni medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”.

---

---

Zobacz też:

Profil rodziny Lubaś na stronie Yad Vashem