Personalia ratujących: Andrzej Czajkowski; Bronisława Czajkowska; Szymon Czajkowski; Walerian Czajkowski
Miejsce działania: Zręcin, województwo podkarpackie (dawne województwo lwowskie)
Rodzina Czajkowskich mieszkała w czasie wojny w Zręcinie k. Krosna. Latem 1942 r. Niemcy wywieźli miejscowych Żydów do getta w Krośnie i do obozu pracy na krośnieńskim lotnisku. Nielicznym z wywiezionych udało się zbiec. Wśród nich była czteroosobowa rodzina Lipinerów: Ignacy (42 lata), Chaja (40 lat) oraz ich córki: Erna (20 lat) i Sonia (10 lat), a także Chaskiel Morgenstern (37 lat, brat Chai Lipiner), Józef Brajtowicz (40 lat) oraz bracia Bergmanowie: Rubin (25 lat, narzeczony Erny Lipiner), Maks (28 lat) i Roman (22 lata). Wszyscy zbiegowie przyszli do Czajkowskich, dobrych sąsiadów, życzliwie nastawionych do Żydów. Andrzej Czajkowski w swojej relacji napisał:
W pierwszej chwili byłem wstrząśnięty ogromem odpowiedzialności i strachu przed karą śmierci, jaka zawisła nade mną i moją rodziną. To nie była jedna osoba, ale dziewięć! Po bezsennej nocy postanowiłem ich ratować.
Szymon Czajkowski, jego syn Andrzej i wnuk Walerian zrobili kryjówkę w stajni, w której ukrywali Żydów przez dwa lata. „Po prostu dałem jeszcze jedną ścianę. Pomieszczenie było wąskie. Porobiłem piętrowe łóżka i tak się zaczęło” – pisał Andrzej Czajkowski. Bronisława, żona Szymona, gotowała dla Żydów ziemniaki w skórkach i fasolę – niby dla inwentarza. Andrzej smarował kopyta konia kreoliną i malował wapnem stajnię, ponieważ nawet ludzki zapach mógł zdradzić ukrywających się, tym bardziej że pod koniec okresu ukrywania zbiegów za szopą ulokował się niemiecki obóz. W pomoc Żydom włączyła się także córka Andrzeja, Bronisława Czajkowska (po mężu Lipińska).
Bronisława i Szymon Czajkowscy zostali odznaczeni medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata” 4 czerwca 1963 r., Andrzej Czajkowski – 28 lutego 1985 r., zaś Bronisława Czajkowska-Lipińska i Walerian Czajkowski – 24 lutego 1988 r.
-
- Andrzej Czajkowski. Ze zbiorów Jacka Lipińskiego.
-
- Walerian Czajkowski, syn Andrzeja (23 IX 1925 – 10 V 1993) Walerian Czajkowski, son of Andrzej (Sept. 23, 1925 – May 10, 1993). Ze zbiorów Jacka Lipińskiego.
-
- Bronisława Czajkowska-Lipińska, córka Andrzeja (8 II 1930 – 13 VII 2000). Fotografia z 1950 r. Bronisława Czajkowska-Lipińska. Ze zbiorów Jacka Lipińskiego.
-
- Roman Bergman. Zdjęcie powojenne.
-
- Sonia Lipiner. Zdjęcie wykonane kilka lat po wojnie.
-
- Chaja Lipiner, siostra Chaskiela Morgensterna
-
- Chaskiel Morgenstern z żoną Ireną
-
- Sonia Pomeranc z domu Lipiner w rozmowie z Andrzejem Czajkowskim na podwórku obok miejsca ukrywania w Zręcinie. Fotografia z lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku. Ze zbiorów Jacka Lipińskiego.
Zobacz również:
Historia rodziny Czajkowskich na stronie POLIN
Historia rodziny Czajkowskich na stronie Yad Vashem